Toplumsal olayların çağdaş Türk resim sanatına yansıması

Abstract

ÖZET Ülkemizde Batılı anlamdaki resim geleneğinin ilk tohumlan Osmanlı İmparatorluğunun son dönemlerinde saray çevresinin girişimleri ile atılmıştır. Genel batılılaşma eğilimi içinde giderek belirginleşen tuval resminin öncüleri ise askeri okullarda yetişen genç subaylar olmuştur. Bu dönemde, toplumsal ve dinsel baskılar nedeniyle insan figüründen uzak duran sanatçılar, kendilerini destekleyen tek kurum saray ve çevresi olduğu için toplumsal konulara değinmekten de kaçınmış, manzara ve natürmort resimler yapmakla yetinmişlerdir. Resimde inşam tensel ve tinsel boyutlarıyla ele alan ilk sanatçı Osman Hamdi Bey'dir. Dolayısıyla toplumsal konulara dolaylı da olsa değinen ilk sanatçı yine o olmuştur. İmparatorluğun son döneminde günlük yaşam izleklerini resme yansıtan bir diğer sanatçı ise Şehzade Abdülmecid Efendi'dir. Ancak onun resimlerinde görüntülenen toplumsal yaşantı değil, saray halkının gündelik hayatıdır. 1914'de I. Dünya Savaşının başlaması üzerine yurda dönen Çallı Kuşağı Sanatçıları önceleri toplumsal konulara pek rağbet etmeseler de 1917'de kurulan Şişli Atölyesinde yaptıkları savaş resimleri ile Çanakkale Muharebesini tüm yönleriyle yansıtırlar. Çallı ve arkadaşları resimlerinde Kurtuluş Savaşı ve Cumhuriyet'in ilanını da ele alır. Genç devletin ileriye dönük atılımlarım, Atatürk İlke ve İnkılaplarının önemini vurgulayan olumlayıcı resimleri ile Cumhuriyet ideolojisine paralel yapıtlar ortaya koyarlar. Cumhuriyetin ilk yıllarında Cumhuriyet Halk Partisi Hükümeti gerek çağdaş Türk sanatım ve sanatçıyı desteklemek, gerekse Cumhuriyet ideolojisini halka anlatıp, genç Türkiye'nin parıldayan yüzünü göstermek için bir dizi kültürel etkinlik başlatır. 1934'den itibaren yılda bir kez düzenlenen İnkılap Resimleri Sergilerinde sanatçıların Türk İnkılabım anlatan resimlerinden uygun görülenler devlet tarafından satm alınır. Aynı uygulama 1939'dan itibaren gerçekleştirilmeye başlayan Devlet Resim-Heykel Sergilerinde de tekrarlanır. 5 yıl süreyle gerçekleştirilen Anadolu Resim Gezilerinde ise, kendilerine çıkartılan ödenekle yurdun çeşitli yörelerinde bir aylık süreyle resim yapmaya giden sanatçılar yapıtlarında bu yörelerin tarihi ve doğal IIgüzelliklerini ortaya koyar, folklorik özelliklerini, gelenek ve göreneklerini yansıtırlar. Neticede beğenilen resimler yine devlet kurumlarınca satm alınır. Ancak bu yapıtlarında toplumsal yaşamın gerçekçi izlerine rastlamak mümkün değildir. Bu dönemde, sanatçının kendini örgütleyen, denetleyen ve destekleyen devletin ideolojisine ters düşecek resimler üretmesi söz konusu olmamıştır. 1942'de Yeniler Grubunun düzenlediği `Liman` sergisi, İstanbul'da yaşayan ve geçimini balıkçılıkla sağlayan fakir insanların yasanıma değinmektedir. İçinde eleştirel tonlar barındıran bu yapıtlar gerek statükoyu korumak isteyen sanatçılar ve gerekse devlet erkanı tarafından büyük tepki ile karşılanır. Çok partili yaşama geçtikten sonra 1950'de gündeme gelen Demokrat Parti iktidarı da sanat üretimine karşı baskıcı bir tutum izler. Bu kısıtlayıcı tavır Türk sanatçısının büyük ölçüde soyut sanata yönelmesine neden olur. 1960'da gerçekleştirilen 27 Mayıs İhtilali yeni bir dönemi başlatır. Toplumsal ve ekonomik alanda olduğu kadar kültürel yapıda da büyük dönüşümlerin yaşandığı 60'h yılların özgürlükçü ortamı sanatsal üretimi de etkiler. Önce edebiyat alanında, arkasından da plastik sanatlarda pek çok toplumsal gerçekçi yapıt ortaya konur. Neşet Günal, Nedim Günsür, Nuri İyem ve Cihat Burak, Türk insanım çeşitli boyutlarıyla ele aldıkları resimlerinde izleyiciye hiçbir fikir empoze etmeye çalışmazlar. Amaçları sadece toplumsal bir olguya dikkati çekmektir. Onların hümanist bir tavırla ele aldıkları toplumsal gerçekçi yapıtları Türk resminin sonraki 40 yılım da etkileyecektir. 70'li yılların başmda yaşanan Muhtıra olayı toplumsal dengeleri yine değiştirir. Sivil yönetimin tekrar iktidara gelmesi de istikrarın sağlanması için yeterli olmaz. İşçi ve öğrenci olayları, grevler, mitingler, sağ-sol çatışmaları ile alabildiğine çalkalanan toplumsal ortam sanatsal üretimde de karşılığım bulur. Ancak sanatçıların söylemi 60'lara nazaran daha serttir. Eleştirel gerçekçi ve toplumcu gerçekçi söylem zaman zaman ajitasyon ağırlıklı propaganda resimlerinin arasında etkisini yitirir. Fakat bu betimleyici yaklaşım 1980'deki 12 Eylül Askeri Darbesini takibeden baskı döneminde kaybolacak, sanatçılar düşüncelerini değilse bile ifade biçimlerini IIIdeğiştirerek mesajın daha dolaylı iletildiği eleştirel gerçekçi resimlere yöneleceklerdir. Bu dönemde izlenen liberal ekonomik programlarla birlikte yabancı sermaye akınına uğrayan Türkiye'de büyük sanayi atılımına karşın küçük esnaf ve sanayici ölecek, gelir dağılımları arasındaki dengesizlik büyük uçurumlara dönüşecektir. Öte yandan 1990'larda küreselleşme olgusu ile tanışan Türkiye'de bir kültür erozyonu yaşanacak, henüz toplumsal ve ekonomik gelişimini tamamlayamamış, bilimsel düşünceye alışamamış olan ülkemizde bu dönüşüm bir kimlik bunalımına yol açacaktır. Toplumsal yapıdaki bu değişiklikler sanata da yansıyacak ve sanatçının söylemi giderek değişecektir. 90'lı yıllardan itibaren tuval resmine koşut olarak kavramsal sanat gündeme gelecek, sosyal ve siyasal içerikli yapıtlarda enstelasyondan video-arta, happeningden, performansa dek çeşitlenen çok sesli bir dönem başlayacaktır. IV

SUMMARY In our country the initial foundation of painting tradition that resembled the west was laid at the last term of the Ottoman Empire by the members of the palace. The leader of the Canvas painting which become evident gradually in general tendency of adopting European practices were the young officers educated in military schools. In this period, artists who hadn't painted human figure because of the social and religious pressure avoided the social topics and prefered the paintings view and still life, because only the members of the palace had supported them. Osman Hamdi Bey was the first artist who took up the human being bodily and spiritual and also he had indirectly refered to the social topics. In the last term of the empire Şehzade Abdülmecid Efendi was another artist reflecting his impressions of daily life. But in his paintings it is not the social life but the members of the palace's. The artists of Çallı' s period who come back when the I. World War began in 1914, hadn't been intrested in the social topics but in Şişli Atelier which was set up in 1917, they reflected the Çanakkale war in every aspect by their drawings. Çallı and his friends took up the Turkish War of Independence and the Declatarion of republic in their drawings. In the first term of the republic, the government of Rebuplic Populace Party got begin same cultural activities to support the Turkish art and artists and to show the ideology of republic to the people. In exhibition of revolution pictures which are about the Turkish revolution are bought by the governmnet. This is repeated İn Exhibitions of Government Drawing-Statue which has been realizing since 1939. In Anatolia Drawing Tours which are being realized including five years, the artists who have gone to variaus regions for a month with the money paid by government, reflect the historical and natural beauty, folkloric characteristics, Vtraditions and customs of these places. In the end drawings which are approved are bought by the government. But it is impossible to see the real part of the life in these pictures. In this period it was not suitable to draw pictures opposite to the ideology of the government which organized checked and supported the artists. In 1942 `Liman` exhibition which was arranged by the `Yeniler` group was about poor people is life who were living on fishing in Istanbul. The members of government and the artists who wanted to protect the status quo reaacted to these drawings including same kinde of criticism. After going through multy party, in 1950, the government of Democratic Party pressure on making art, too. This restrictive manner caused the Turkish Art to head to abstract art. In 1960 May 27 revolution got to begin the new term. 60's free manner which has been seen big transformation on social economical, and cultural structure also efect art production. First of all, on literatür field and then fine art many social realistic works were producted. Neşet Günal, Nedim Günsür, Nuri İyem and Cihat Burak don't try to impose to the viewer the Turkish people who are taken up in many sides. Their purpose is only to take attention to the social fact. Their humanistic manner on social realistic works would effect other 40 years of Turkish drawings. The warning in early 70's changed to social balance again it wasn't enough that the civilation management had come in to pover again. Worker and student fights, strikes, meetings, inclined to the left and rihgt had affected the art success, strongly. But after the military management on September 12, 1980 this illustrative approach has disappeared and artists inclined towards critical realistic drawings to transmit the message indirectly. VIIn this perriod together with the liberal economic programme and entrance of the foreign exchange there was a big industry attack, as a result of this small industrialists disappeared and differences among the income got bigger and bigger. On the other hand, in 1990' s Turkey was trying to spread thraughaut the world but this caused a cultural erosion and identity crisis in the country that couldn't complete the economical progress and couldn't get used to scientific thoughts. These variations on the social structure reflected to the art, and the expression of the arts had been changing gradually. After 90's parallel to canvas drawing, conceptual art became a current issue and political contens work got start a new term with the variety of happening, performance and video art. VII