Cumhuriyetten bugüne Türk tekstil endüstrisinde tasarım ve tasarımcının gelişimi

Abstract

n ÖZET Türk tekstilinin, Cumhuriyet' ten sonra yaşadığı endüstrileşme süreci içerisinde özellikle son 20 yıldır üretimde, pazarlama kaygılarının ve hammadde çeşitliliğinin artması, dışa açılma politikaları ile rekabet ortamlarının gelişmesi sonucunda önem kazanmaya başlayan `Tekstil Tasarımı` ve buna paralel olarak bugün üretimin vazgeçilmez meslek kolu olan `Tekstil Tasarımcısı`nın bu süreç içerisindeki konumu ve gelişiminin olumlu, olumsuz yönlerinin tespit edilmesi bu çalışmanın hedefini oluşturmaktadır. Ancak Türkiye'de tekstil üretiminin köklü bir geçmişe sahip olması nedeniyle araştırmaya, Cumhuriyet'ten sonraki yeniden yapılanma süreci ile başlanmamış, Osmanlı'nın kuruluş yıllarına hatta Anadolu Selçuklularına kadar inmek gerekmiştir. Bu nedenle çalışmamızda öncelikli olarak Osmanlı İmparatorluğu döneminde, Anadolu halkının belli merkezlerde geliştirdiği üretim yöntemlerine değinilmiş ve `Endüstri Devrimi`nin sonuçları karşısında gerileyen, dönemin üretim yöntemlerinin, Tanzimat ile başlayan endüstrileşme süreci öncelikle incelenmiştir. Ardından Cumhuriyet' in ilanından günümüze kadar iktisadi gelişmeler ile yeniden yapılanan Türk tekstilinin endüstrileşme sürecinin aşamaları ve bu aşamalarda tekstil tasarımı ve tasarımcısının konumu araştırılmıştır. İki ana bölüm ve sonuç kısmından oluşan çalışmamızın birinci bölümünde ana amaç doğrultusunda, Osmanlı imparatorluğu dönemi başlangıç alınarak Cumhuriyet' in ilk yıllarına kadar uygulanan tekstil üretim yöntemleri ele alınmış ve özellikle bu dönemdeki endüstrileşmeIll hareketleri üzerinde durulmuştur. Tanzimat dönemi ve Cumhuriyet' in ilk yıllarındaki endüstrileşme hareketleri, kurulan tekstil fabrikaları ve üretim süreçlerine değinilerek günümüz endüstrisindeki önemleri vurgulanmıştır. İkinci bölümde ise Cumhuriyet sonrasında yeniden yapılanan Türk Tekstil Endüstrisi'nin `Tekstil Tasarımı` ve `Tekstil Tasarımcısı` açısından gelişimi, dünyadaki gelişmeler ve yapılanmalarla belirlenen dönemlere göre planlanarak ele alınmış, bugüne kadar makine donanımı ve teknoloji transferi ile büyüyerek gelişen endüstrimiz açısından önemi üzerinde durulmuştur. Sonuç olarak, Türkiye'de tekstil üretiminin çok köklü olduğu, ancak `Endüstri Devrimi`nin İngiltere'de doğuşundan itibaren makineleşmenin ve tasarım faaliyetlerinin gerisinde kalınması nedeni ile Osmanlı İmparatorluğu ve Türkiye Cumhuriyeti dönemlerinde üretimin tüm kademelerinde istenilen düzeyin sağlanamadığı görülmüştür. Bu süreçde sanayileşmede yapılanma ve yenilenme, dışa bağımlı olarak gelişirken, 80' li yıllara kadar yaratıcılıkta çok yönlülük ihmal edilmiştir. Özellikle 80 'li yılların ikinci yarısından sonra dünya pazarlarında yer edinebilme şartının özgün ve öncü fikirler olabileceği kavranmış, Türk Tekstil Endüstrisinin bugün ve gelecekte olumlu sonuçlar alabilmesi için, her şeyden önce teknoloji ile desteklenmiş, yaratıcı tasarıma ve üretimin her koluyla uyumlu çalışabilen tasarımcı gruplarına gereksinim olduğu anlaşılmıştır. Hazırlanan bu tez öncesinde, konu ve kaynak araştırması evresinde Türk tekstilinde `tekstil tasarımı` ve `tekstil tasarımcısının` gelişimini kapsamlı veya tek bir konu olarak ele alan, özellikle 80'li yıllardan önceki bir kaynağa rastlanamamıştır. Bu nedenle, `Cumhuriyetten Bugüne Türk Tekstil Endüstrisinde Tasarım veIV Tasarımcının Gelişimi` başlıklı bu tezin gündeme getirilmesi söz konusu olmuştur. Araştırma ve inceleme aşamalarında, tezin kapsadığı süreci belgeleyen her konudaki kitap, makale, yayın vb. değerlendirilmiştir.

SUMMARY The aim of this study is, determining the industry process which Turkish Textile has experienced after Turkish Republic, especially in last twenty years, increase in anxiety in marketing and raw material variety, in production which `Textile Design` gained importance by development of rivalry atmosphere with exportation politics, and parallel of this, defining today's productions' unconditional occupation branch `Textile Designer's` place in this process and positive and negative directions. However the subject hasn't been researched from the regeneration process in industry till Republic, it has been investigated from Ottoman's Assemble, even Anatolian Seljuk because of Turkish Textile's rooted past. As a result of that, in our study we firstly touch in production methods which Anatolian people has developed in some centers in Ottoman Empire period, industry process of production methods which has started with the political reforms made in the Ottoman State in 1839. After that the steps of industry process in Turkish Textile that has regenerate from declaration of Turkish Republic through present and the place of textile design and designer in these steps has been researched. Our study is formed of two main parts and a conclusion. In the first part, textile product methods and especially industry movements are examined from Ottoman Empire years through first years of Republic. The industry movements in the political reforms made in the Ottoman State and first years of Republic are examined, new textile factories and production process are explained and their importance in today's industry is emphasized. In the second part, development of regenerated Turkish Textile Industry after Republic is examined inVI about `Textile Design` and `Textile Designer` according to developments and terms of construction in the world. The importance of this process within the development of our industry with machine equipment and technology is concerned. As a result of all, it has been understood that Turkish textile production is rooted but because of Industrial Revolution in England, staying behind of becoming mechanized and design, in Ottoman Empire and Turkish Republic terms, in all stages of production, demanded level couldn't have been provided. In these process construction and regeneration in industry has developed bounded to world. On the other hand, through 80 's, multiple creations have omitted. Especially after second half of 80's, it is comprehended that original and leader ideas are the conditions to place in the world markets. It has been understood that, above of all, today and in the future for getting positive results in textile industry, creative design supported with technology and designer groups that can work well proposed with all branches of production are needed. Throughout the literature research process of this theses study, there hasn't been found a study investigating the improvements of textile design and textile designer in Turkish Textile Industry within a unique or extended topic. For this reason, the theses study named `Design And Designer's Development In Turkish Textile Industry From The Turkish Republic Through Turkey` has been prepared. In the period of study, in steps of research and observation, every document like books, articles, publications, vs. have been evaluated and been welded in this theses study.