Türk sanatında dört ana yön imgesi

Abstract

IV ÖZET (Türk Sanatında Dört Ana Yön İmgesi) İnançlara paralel olarak gelişen `Dört Ana Yön İmgesi`, Türk kültür ve sanatında gerek İslam öncesi dönemde ve gerekse İslam'ın kabulünden sonraki dönemde hem düşünce düzeyinde, hem de sanat üretiminde kendini hissettirmiştir. Asya Türk sanatı çerçevesinde Proto Türkler, Hunlar, Göktürkler ve Uygurlar ile diğer Türk topluluklarında kabul gören evren tasavvuruna bağlı olarak gelişen dört ana yön -imgesi çevre kültürlerde kimi zaman etkileşime girerek gelişim göstermiştir. Taş -anıtlardaki ideogramlardan, yapı sanatına ve küçük sanat örneklerine dek nüfuz eden bu düşünce, Budizm'in kabulü ile özünü mandalada bulan düşünce sistemiyle örtüştürülmüştür. İslam'ın kabulünden sonra ise, hem Asya Türk sanatında hem de Anadolu Türk sanatında önemini korumuş, dört eyvanlı medreseler ile hanlar, camiler ve mezar yapılarında anlamsal ve biçimsel olarak varlığını sürdürmüştür. Küçük sanatların yanı sıra devlet ve yer isimlendirmeleri ile dilsel bağlamda kimi deyimlerde de dünya tasavvuruna bağlı olarak dört ana yön imgesinden yararlanılmıştır. İslam öncesi Asya sanatından kaynağını alan dört ana yön imgesi, sonradan edinilen inanç ve düşüncelerin içinde eritilerek varlığını bugüne dek sürdürmüştür. Anahtar Kelimeler: Dört Ana Yön, Türk Sanatı, Orta Asya, İmge.

V SUMMARY (THE IMAGE OF FOUR MAIN DIRECTIONS IN TURKISH ART) `The image of four main directions''' which was alive in Turkish Culture and Art both in the Pre-Islamic period and after the acceptance of Islam by the Turks, had been developed in parallel with their beliefs. In the frame of Asian Turkish Art, the image of four main directions was accepted by Proto Turks, Huns, Gokturks and Uigurs as well as by other Turkish tribes. It was developed in relation vWth the cosmos imagination and by having touches with other environing cultures. This idea has penetrated into the ideograms, the architecture and the minor arts and also it has been in harmony with the thoughts-system of Budism which finds its essentials in mandala. After the acceptance of the Muslim religion by the Turks, this image has protected its importance in the Asian and Anatolian Turkish Art. At the madrasas with four ayvam, the khans, the mosques and the tombs it has survived with its symbolic meaning and its fornix The image of the four main directions had not only been used in the context of naming the states and the regions and in the minor arts, but also within the liguistic context, like idioms related to the world imagination. The image of four main directions which takes its source from the Pre-Islamic period of Asian art has lived among the beliefs of the Turks up until now. KEY WORDS: Four Main Directions, Turkish Art, Central Asia, Image.