XV. yüzyıl Orta Asya Türk topluluklarında sosyal, kültürel ve iktisadi hayat

Abstract

Ele alınan coğrafya itibariyle XV. asırda Orta Asyadaki kültür, en eski Türk devletlerinden beri devam edegelen bozkır menşeylidir. Ancak İslamiyet'in bölgeye gelmesiyle, İslami özellikler kazanmış olup esas itibariyle Türk kültürü hususiyetlerini taşımaktadır. Halk aksüyek ve karasüyek şeklinde ikiye bölünmüştü. Cengiz soyundan gelen idareci kesim ile kendilerini Arap nesline bağlayan kojalardan oluşan aksüyeklerin toplum içindeki statüsü yüksekti. Bu grubun dışında kalan halk ve onların idarecileri ise karasüyek şeklinde adlandırıldı. Hanlar sadece aksüyekten seçilirdi. Geleneksel boy yapılanmasının devam ettiği XV. yy. Türk topluluklarında toplumun en küçük birimi aile idi. Aileler uruglan, uruglar boylan ve boylar ise ili oluşturmuştur. Toplumun temelinde göçebelik esastır. Halkın ana meşgalesi hayvancılık olmuştur. Yeme içmeleri başta olmak üzere ihtiyaç duydukları her türlü eşyayı hayvancılıktan sağlamışlardır. Bunun dışında ziraat ve ticaret ile de uğraşmışlardır. Milli bayramları, oyunları ve askeri yapılan bozkırdaki yaşam biçimini yansıtmaktadır. Eski Türk kültürü özelliklerini taşıyor olmakla birlikte XV.yy. Türk topluluklannda İslamiyet ön plana çıkmaktadır.Anahtar kelimeler: Orta Asya, bozkır kültürü, göçebe hayvancılık, sosyal yapı, aksüyek, karasüyek.

The culture of Central Asia in the XVth century, as the geography we studied, is the origin of step continiued since the most ancient Turkish states. But when Islam came to the area, it won some islamic aspects. However it generally kept Turkish features. People was divided into two parts as aristocrats (white bones) and ordinary people (black bones). Aristocrats descended from Genghis Khan and Kojas who related themselves to Arab had a higher position in the society. The people out of this group and their leaders were called as a black bone. Khans were elected only from white bones. During the XVth century in which was kept traditional clan system, the smallest part of the society was family in the Turkish communities. Families formed clans, clans formed tribes and tribes formed the nation. Nomadism is essence in the base of the society. The main occupation of the people was stock-breeding. They ensured the everything they need including food from the stock-breeding. At the same time they occupied with the agriculture and trade. Their national festival, games and military structure reflects their lifestyle in the step. Although the Turkish communities in the XVth century beared features of old Turkish culture, islam was dominated.Key words: Central Asia, step culture, nomadic stock-breeding, social structure, white bone, black bone.