18. yy. tezhip sanatında naturalist üslupta çiçekler

Abstract

V ÖZET Altmlamak, altınla süslemek anlamına gelen Tezhip, altın ve çeşitli renklerle, din, edebiyat ve bilimle ilgili el yazmalarını, hat (yazı) levha ve albümlerini, ferman, tuğra ve cilt kapaklarını süsleme sanatıdır. Türk Tezhip sanatının tarihsel gelişimini kısaca ele alırsak; 1. İslam öncesi dönem 2. 13. yy. ve 14. yy. Selçuklu Beylikler dönemi 3. Erken Osmanlı dönemi ve 15. yy. 4. Sultan II. Bayezıd dönemi 5. 16. yy. Osmanlı Tezhip Sanatı ve Yükseliş dönemi 6. 17. yy. Osmanlı Tezhip Sanatı ve Duraklama dönemi. 7. 18. yy. Osmanlı Tezhip Sanatındaki Batı etkisi ve canlanış. 8. 19. yy. Osmanlı Tezhip Sanatında Rokoko akımı. 9. 20. yy. ve Cumhuriyet dönemi Tezhip sanatı olmak üzere yy.lan ve üslupları itibariyle dokuz bölümden oluştuğu görülür. Türk Süsleme tarihinde önemli bir yer teşkil eden Tezhip sanatının, kullanım alanlarının en başında Kur'an-ı Kerim başta olmak üzere, el yazması kitaplar, din ve edebiyat alanındaki el yazmaları, hat (yazı) levhalar, ferman, tuğra, yazı albümü ve cilt kapaklan gelir. Yazının giysisi olarak ta kabul edilen Tezhip sanatında süsleme öğeleri olarak stilize edilmiş bitki ve hayvan motiflerinin yanısıra, bulut motifleri, Batı tesirli motifler (Barok - Rokoko), geometrik motifler ve geçmeler (zencerekler), münhaniler ve çintemani motifleri kullanılır. Tezhip sanatında, bitkisel kökenli çiçek motifleri kendi içerisinde; stilize edilmiş çiçek motifleri (Hatailer), yan stilize edilmiş çiçek motifleri ve Naturalist tarzda çiçek motifleri olarak aynlırlar. 18.yy.da Türk Tezhip Sanatında Batı etkisinin görüldüğü açıkça hissedilir. Çiçek buketleri ile naturalist bir üslubun başladığı bu dönemde bilhassa Avrupa tesiriyle, çiçekler resmedilmek suretiyle, tabiattaki şekliyle süsleme sanatımıza girmiş ve yy.a damgasını vurmuştur. Eski tabiriyle şükûfe denilen bu çiçekler, stilize edilmedikleri için klasik tarzın dışına çıkmıştır. Teknik bakımdan çiçek resmi sayılmışlardır. Hatta bu dönemdeki Tezhip sanatkarları, süsleme sanatı tarihimizde çiçek ressamı olarak tanımlanırlar. Bu dönemde Batı sanatının etkisi altına giren süsleme sanatımızda büyük değişiklik olmuş, Barok ve Rokoko etkileriyle 19.yy.da `Türk Rokokosu` adı verilen yeni bir üslup meydana gelmiştir.VI 18. yy.da Naturalist çiçek ressamları olarak; döneme damgasını vuran ve ekol olmuş Ali Üsküdâri 'nin yanısıra Çak eri, Abdullah Buhari ve Şeyhi 'yi gösterebiliriz. 18.yy.da kullanılan çiçek motifleri başta gül, lale, karanfil ve sümbül olmak üzere leylak, hazeran, süsen, erguvan, bahçe açelyası, menekşe ve daha birçoklarını sıralayabileceğimiz çiçeklerden oluşmaktadır. Özellikle gül ve lale çiçeği oldukça çok kullanılmış, hatta döneme damgasını vuran `Lale Devri` bu yüzyılda ortaya çıkmıştır. Naturalist tarzdaki çiçek motiflerinin kullanım alanlarını sıralayacak olursak; cilt kapaklan, el yazması kitapların iç süslemeleri, levhalar, hilyeler, fermanlar, tuğralar, albümler ve serbest çalışmalardan oluştuğunu ve Tezhip sanatında oldukça geniş bir yelpazeye yayıldığını görüyoruz. Naturalist çiçek motifleri 16 yy.da Karamemi ile başlayan ve 18. yy.da Ali Üsküdâri ile devam eden süreçte gelişimini devam ettirmiş ve halen günümüz beğeni ve ihtiyaçları doğrultusunda varlığını Tezhip sanatının uygulandığı her alanda devam ettirmektedir. ANAHTAR KELİMELER : Çiçek, Osmanlı, Naturalist, Süsleme, Üslup.

vn SUMMARY Tezhip which means gilding is the art of the ornamentation of religious, literary and scientific manuscriptis, calligraphic plates and albums, firmans, imperial monograms and bookbindings by using various colours and gold. Looking at the Turkish art of illumination from the chronological point of view, we may divide its development into nine main periods. 1. The period before Islamic Religion. 2. The 13th and 14th centuries Selçuk and Emirates periods. 3. The Early Ottoman period and the 15th century. 4. The period of Sultan Bayezid II. 5. The 16th C. Turkish Illumination and the Golden Age. 6. The 17th C. Turkish Illumination and the weak period. 7. The western influence on the 1 8th C. Turkish illumination. 8. The 19 th C. Turkish illumination and the Turkish Rococo. 9. The 20th C. And the period of Turkish Republic. The main motifs of the Turkish illuminations are the motifs of plants, animals, clouds, the motifs or rococo, geometrical motifs, munhams and chintemams. The plant motifs are studied into three parts in The Turkish illumination as stylized forms which are called `Hatayi` semi stylized forms and naturalist forms of flowers. In 18th century, western influence was recognized in the art of illumination. This period, marked by the emergence of a naturalist style with bunches of flowers, lasted until the end of the 18th Century. Some of the illuminasitors of this period are known as the painter of flowers. The best known illuminators of the 18th C are Ali Üsküdari, Çakeri, Abdullah Buhari and Şeyhi. The Western influence went on through the end of the 19 th Century and a new style, `Turkish Rococo` was born.vm The main flowers used in the 1 8th century are rose, tulip, cornation, hyacinth, lilac, judas-three, garden azalea, violet and the others. Especially, rose and tulip were used mostly. The manuscripts, book bindings, calligraphical inscriptions, hilyes, firmans were generally illuminated with naturalist flowers, which were used from Karamemi in the 1 6th century to Ali Üsküdari in 1 8th Century and they are still being used at present through the tastes and needs of today. THE KEY WORDS: Flower, Ottoman, Naturalist, Decoration, Style.