Türk sinemasında seyirci-sinema etkileşimi ve seyirci profili

Abstract

VI ÖZET Türkiye'de seyirci-sinema etkileşimi 1896'da sinematografin gelişiyle başlamıştır. Osmanlı'nın son yıllarına rastlayan dönemde sinema seyircileri çoğunlukla azınlıklar ve Osmanlı üst sınıfına mensup kişilerdir. Cumhuriyet' in ilanıyla birlikte başlayan çağdaşlaşma sürecinde ülke siyasal, toplumsal, ekonomik ve kültürel alanda büyük bir ilerleme kaydetmiştir. Bu dönemde devlet, sinema alanını özel teşebbüse bırakmıştır. Ertuğrul - İpek Film egemenliğindeki film üretimi sınırlı kalmıştır ve ancak birkaç film taşıdıkları 'ulusal duygular' nedeniyle seyirci çekmiştir. Salonlarda dünya sinemasının en iyi örneklerinin gösterildiği sırada üretilen Türk filmleri bu örneklerden her bakımdan geridir. 2. Dünya Savaşı'nm ülke ekonomisi üzerinde yarattığı olumsuz etkiler nedeniyle Türkiye hem siyasal hem de ekonomik anlamda içine kapalı bir döneme girmiştir. Sansüre rağmen üretimde bir hareketlenme gözlenmiştir. Filmlerin sesli olarak çekilmesinden vazgeçilmesiyle film maliyetleri düşmüş ve üretilen film sayısı da artmaya başlamıştır. Farklı fiyat uygulamaları ve tanıtım teknikleriyle seyirci sayısı artırılmaya çalışılmıştır. Demokrasiye geçiş ve yeni vergi düzenlemesi ile girişimci sayısı ve film sayısındaki artış hızlanmıştır. Konulardaki çeşitlilik, salonların ülke çapında yaygınlaşması ve yeni bir sinema dili arayışları seyirci sayısını artırmıştır. Bu yükseliş 1961 Anayasası ile başlayan yeni dönemde de devam etmiştir. Seyirci sayısı bakımından Türk sineması 'altın çağ'ını yaşamıştır. 'Ulusal Karakter' taşıyan filmler üretilmiştir. Uzun süre içinde -aile ve kadın ağırlıklı- kendi seyircisini yaratan Türk sineması başka arayışlarla kısa sürede seyircisini kaybetmeye başlar. 60'ların sonundan itibaren seyirci profilinde başlayan kırılma 70'lerde parçalanmaya dönüşür. Türk sineması gerçek seyircisini kaybetmiştir. 1975 'ten bugüne dek bunalımdan kurtulamayan sinema sürekli seyirci arayışı içinde olmuştur. 1989'dan sonra dünya ve Türkiye'de yaşanan hızlı değişimler sinema seyircisinin profilinde köklü bir değişime yol açmıştır. Film yapımcıları bu yeni -ağırlıklı olarak genç- kitleye dönük filmler üreterek bunalımdan çıkmayı denemişlerdir. Kayboldu sanılan gerçek seyirci kitlesi ise evlerine çekilmiş yerli dizileri seyretmektedir. Bu da ulusal bellek kavramının kuşaklar boyunca varlığını koruduğunu göstermektedir. Bu bakımdan ancak ulusal kültür ölçütüyle tanımlanabilen Türk seyircisini salonlara çekebilmenin yolu da bu kültürü çağdaş sinema diliyle yeniden işleyen filmlerin yapılması ve bunların sayısının artmasıdır. ANAHTAR KELİMELER: Türk Sineması, Cumhuriyet, altın çağ, seyirci profili, ulusal kültür.

vıı SUMMARY As arrival of cinematograph in 1896, interaction between audience and cinema began. Non-Muslim communities in Ottoman Empire and Ottoman elites usually were the audiences in this period that coincides the last years of Ottomans. The country highly developed in political, economical, social and cultural areas by the progress of modernization together with the Republic. In this period, the state was indifferent to the presence of private enterprise at the cinema. Under the Ertuğrul-İpek Film monopoly, very few films were made. Only a few films got the audience owing to their national sensations. During showing the best ones of the world cinema, Turkish films were primitive in every respect. Because of the negative effects of the World War II on the economical situation, a closed period began in both political and economical area in Turkey. Although the censorship, film production increased. By giving up the shooting sound film, cost of film production decreased. The number of audience were tried to increase by the means of different price policies and advertisement techniques. Transition to the Democratic Period and new tax policies accelerated increasing the number of enterprises and films. Thematic diversity, spreading of the theatres all around the country and seeking for a new cinematographic language, increased the audience number. This rising had been continued in the new period of 1961 Constitution. The Turkish Cinema reached its 'golden age' in the audience number. The films of this period had 'National Character'. In spite of gaining the audience took very long, Turkish cinema lost it in a very short period. The refraction in the audience profile occurred at the end of the 60's and it transformed into the fraction at the 70's. In this way Turkish Cinema had lost its real audience. Turkish Cinema that could not get free of crisis since 1975 until now had been continually seeking its audience. Rapid changes in both Turkey and the world after 1989 caused a radical transformation in the audience profile. Film producers tried to get free the crisis by producing films that aimed at this new audience mass. However the real audiences, which believed to be lost, stay at their home and watch the Turkish serials at TV. This shows that the concept of national memory protected its existence along many generations. From the point of this view, the way of gathering at cinemas the Turkish cinema audience, which only determined by criteria of national culture, is producing the films that have both this culture and contemporary cinema style and increasing the number of them. KEY WORDS: Turkish cinema, the Republic, golden age, audience profile, national culture.