VII.-X. yy.`larda ipek yolu ticaretinin Türk tarihine etkileri

Abstract

ÖZET(VII.-X. YY.'LARDA İPEK YOLU TİCARETİNİN TÜRKTARİHİNE ETKİLERİ)İpek Yolu, Dünya tarihinin en eski ticaret yoludur. Bu yol sayesinde ticarû,ekonomik, kültürel, dinû birçok etki Doğu-Batı coğrafyası arasında taşınmıştır.İslâmiyet öncesi Türk tarihi açısından da önemli olan bu yol, Çin'deki T'angHanedanlığı (618-907) döneminde Göktürk ve Uygur kaganlıklarını da etkilemiştir.Göktürk ve Uygur Kaganlıkları, İpek Yolu ticareti için mücadele vermişti.Göktürkler, Çin'deki hanedandan aldığı ipeği ekonomik açıdan değerlendirmek vegeleneksel Türk devlet felsefesi dahilindeki `Dünya hakimiyeti düşüncesini' devamettirebilmek için Batı sahasında egemenlik kurarak İpek Yolu'nun Kuzeygüzergâhına hakim olmuştur.Uygur Kaganlığı döneminde, yine, Çin'deki hanedandan alınan ipeğin ticarûaçıdan değerlendirilmesi için çeşitli faaliyetler gerçekleştirilir. Uygurlar, Göktürklergibi geniş bir alana hükmetmemişlerse de, İpek Yolu ticareti faaliyetlerini takipetmişlerdi. Onlar da, İpek Yolu ticaretinin önemini bilmekte ve ellerindeki ipeğinpazarlanmasını istemekteydiler.İpek Yolu'ndaki ticarû faaliyetler İslâmiyet öncesi Türk tarihinin VII.-X.yüzyılları arasındaki dönemini önemli şekilde etkilemiştir. Ticarû faaliyetlerde,Soğdlular karşımıza çıkmaktadır. Soğdlular, tüccar olmalarının yanısıra, çok iyi birersiyasetçi idiler. Bu tüccar-siyasetçi kimliklerini Göktürk ve Uygur Kaganlıklarıdönemlerinde göstermişlerdir. Soğdlular, Göktürkler zamanında Batı coğrafyasındaipeğin pazarlanması ve ticareti; Uygurlar zamanında, hem ipeğin ekonomik olarakdeğerlendirilmesi hem de Maniheizm'in Uygur sahasına girmesi ve dinû-kültüreletkilerde bulunması yönlerinden Türk tarihinde önemli bir yere sahiptiler.Adı geçen bu yoldaki çeşitli ticarû faaliyetler, Göktürk ve UygurKaganlıklarının devamı için iktisadû öneme sahip olduğu kadar, siyasû-kültürel-dinûyönüyle de büyük önem taşımaktadır. Yanû, İpek Yolu ticareti için GöktürkKaganlığı'nın verdiği mücadele Göktürkler'i `süper güç' hâline getirmiş; diğertaraftan, Uygur Kaganlığı devrinde ise bu yoldaki ticarû ilişkiler, Uygurlar'da iktisadûolduğu kadar, dinû ve kültürel sahalarda da etkisini göstermiş ve gelişmeler Uygurtarihinde etkili olmuştur.ANAHTAR KELİMELER: İpek Yolu Ticareti, Göktürk, Uygur, Soğdlular, T'angHanedanlığı

SUMMARY(SILK ROAD TRADE?S INFLUENCES TO TURKISHHISTORY DURING VII.-X. CENTURIES)The Silk Road is the oldest trade road of the world. This road had broughtdiverse trading, economic, cultural and religional influences to the geography ofWest and East. This road, which is also important in the pre-Islamic Turkishhistorical perspective, was influenced by the Göktürk and Uygur kaganates duringthe T?ang Dynasty (618-907) period of China.Göktürk and Uygur Kaganates fought their ways to the Silk Road trade. TheGöktürks, with spirit of erecting and maintaining the Turkic state idea of`leadership for the World? and their desire to economically use the Silk Road fromthe Chinese dynasty, took control in Western world and thus became one strongpoint of the road in the Northern hemisphere.In the period of Uygur Kaganate, again there were various activities broughtto make use of the Silk Road from the Chinese Dynasty. The Uygurs, eventhoughnot ruling a massive land as the Göktürks, were also intensely keeping up with thetrade of the Silk Road. They also noticed the significance of the Silk Road andwished to market the silks in their possesion.The trading activities of the Silk Road had important influences during thepre-Islamic Turkish history of the VII.-X. centuries. The Sogdians came into playwith their trading activities. The Sogdians, together with their economic traits, werealso very bright politicians. This trader-politicians identity was clearly shown duringthe period of Göktürk and Uygur Kaganates. The Sogdians and the Uygur hadplayed important part in Turkish history. The Sogdians did this by being themarketer and trader of the silks in Western hemisphere; while the Uygur did thisboth by making use of the silk in economical field, and making their presence tothe field of Manicheanizm of the Uygurs, as well as bringing the religional andcultural influences.These all activities in the Silk Road has significant roles in the continuanceof the Göktürk and Uygur Kaganates, as well as in economics terms and social,religion, and political terms. In another word, the Silk Road trade has made theGöktürks as the `super power?, while in the other hand this road and the relationsmade on that basis had brought many bold influences on both economic, religionand cultural fields of the Uygur Kaganates.KEYWORDS: Silk Road Trade, Göktürk, Uygur, Sogdians, T?ang Dynasty