1970-1990 yılları arasında Türkiye`de kavramsal sanatı oluşturan ortam, koşullar, tartışmalar ve bir kavramsal sanatçı olarak Füsun Onur`un bu süreç içindeki yeri ve önemi

Abstract

IIIÖNSÖZ?Resim öldü!? şiarı kulağıma çalındığında henüz stanbul Üniversitesi SanatTarihi Bölümü'nde lisans öğrencisiydim. Klasik sanatı öğrenmeye çalışan bir öğrenciolarak aklım karışmıştı; resim nasıl ölebilirdi? Bu sözü söyleyenlerin resminkarşısına koydukları şey ise ?kavram? üzerine kurulu bir sanattı.Konu hakkında çeşitli okumalar yapmaya giriştikten sonra gördüm ki,Kavramsal Sanat, bu tartışmada ?yeni? diye öne sürülen sanat biçemlerinin temeliniteşkil ediyordu. Duchamp'a kadar uzanan çizgisi, konuyu oradan başlatarakaraştırmama yol açtı. Ancak derinine indikçe ne çok kavram karmaşası yaşandığınıfark ettim ve öncelikle bunun nedenlerinin araştırılması gerektiğini düşündüm.Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi'ne Yüksek Lisans öğrencisi olarakkabulümden sonra, hazırladığım ödevlerle, bu süre zarfında dergilere yazdığımmakaleler ile hep aynı konunun çevresinde döndüm. Dünya sanatı açısından teorikbir birikim sağlamaya çalışırken bir yandan da ülkemizdeki örnekleri incelemeyeçalıştım. Ancak alandaki boşluğu o zaman fark ettim. Bu yönde çalışan Türksanatçılar hakkında toplu bir çalışmaya rastlamadığım gibi, dergi ve gazetelerdekimakaleler, haberler ve benzeri araştırma oldukça kısıtlıydı. Özellikle 1970'liyıllardaki çalışmalarıyla alanın öncülerinden Altan Gürman ve Füsun Onur hakkındaçok az kaynak olduğunu, var olan kaynaklarda ise üstünkörü olarak nitelenebilecekbir perspektifle oluşturulmuş anlayışın hakim olduğunu gördüm. Bütün bu zincirlemesorular ve cevap arayışları beni bu çalışmayı gerçekleştirmeye itti.ki yıl süren bu araştırmamada bana büyük yardımları dokunan kişilereteşekkür etmek isterim. Öncelikle tez danışmanım Doç. Dr. Aykut Gürçağlar'a,sonsuz desteği, samimi tavrı ve hep olumlu yorumları için teşekkür ederim. Banaevinin ve sanat yaşamının kapısını açtığı için Füsun Onur'a; lisans öğrenimimboyunca önümde yeni ufuklar yaratan hocam Doç. Dr. Uşun Tükel'e; değerli fikirleriIViçin hocam Prof. Dr. Semra Germaner'e; gerek sözleri gerekse yazmış olduğuyazıları ile hep desteğini aldığım Beral Madra'ya, çalışmamın her aşamasındakifarklı ve nesnel fikirleri ile tezimin redaksiyonu için Özer Or'a, fikirleri ve tümyardımları için dostum Nilgün Yüksel'e, yardımları için Nancy Atakan'a ve elbettesonsuz desteği için aileme, arkadaşlarıma, iki yıl boyunca araştırmalarımı rahatlıklayapmama olanak tanıyan Rh+sanat Dergisi sahibi Tevfik htiyar ile tüm yardımlarıve anlayışları için çalışma arkadaşlarıma teşekkür ederim.VÖZETKavramsal Sanat, oldukça tartışma yaratmış, resmi ve heykeli yadsıyan birkuramsal çözümleme ve sanatsal uygulamadır. Batı'daki etkinliği; ülkemizdekidurumun açıklanması açısından, Modernizm'in ve Post-Modernizm'in etkisindeolarak iki temel başlıkta incelenmektedir. Burada Modernizm, 18. yüzyılAydınlanma düşünür ve sanatçıları ile başlatılmış ve 20. yüzyılın ikinci yarısınınbaşlangıcıyla bitmiş dönemsel bir ideolojik projeyken Post-Modernizm, 1960'larınsonlarıyla başlatılabilen, Modernizm'le hesaplaşmayı, dolayısıyla Modernizmkarşıtlığını veya Modernizm öncesini içinde barındıran, özellikle disiplinler arasılıkvurgusuyla sanatı etkilemiş bir dönemsel düşünüştür.Türkiye'de Kavramsal Sanat'ın ilk uygulanışı Altan Gürman ve Füsun Onurile 1970'li yılların başına tarihlenir. Dönemin siyasal, ekonomik istikrarsızlığı sanatortamını doğrudan belirlemiş, Batılı anlamda yerleşmiş bir sanatın olmayışı,Kavramsal Sanat ile ?yeni?, ?farklı? olanın tartışılmasını beraberinde getirmiştir.Ancak ülkemizde Kavramsal Sanat'ın özellikle Modernizm veya Post-Modernizmetkisinde olduğu da söylenemez. Sanatçıların bu ideolojik düşünüş biçimlerinebilinçli yönelimleri olmamışken, dünya sanatının gidişatından etkilendiklerinden desöz edilebilir.Füsun Onur, Kavramsal Sanat'ın Türkiye'deki ilk isimlerindendir. HeykelBölümü mezunu olan Onur, heykel ve resme yönelmemiş, formel sanatı aşançalışmalar yapmıştır. 1970'lerde heykelsi biçimler çalışmayla sanat yaşamınabaşlayan sanatçı 1980'lerde uzam-zamanı ön plana çıkaran, hazır nesnelerleyerleştirmeye dönük, 1990'larla beraberse uçucu, geçici malzemeleri esas alan işleryapmıştır. Ürettikleriyle sanatın ?ne?liğini kavramsal temelli sorgulayan Onur,malzemesi, dili, fikirleri ile birçok ?ilk?i gerçekleştirmiştir.VIÜlkemizde Kavramsal Sanat'ın Füsun Onur ve beraberindeki sanatçılarlauygulanmaya başlaması, tepkilere neden olmuştur. Batı'da Rasyonalizm ilesistematik bir disiplin olarak ortaya çıkmış, Aydınlanma Çağı'nın ürünü olan?eleştiri?, sanat eserinin metalaşması temelinde gelişmiş bir oluşumdur. Ancak bunamuhalif tavrıyla Kavramsal Sanat'ın eleştiriyi ele alışı, sanatçıların ürettikleri ileeleştirmenin rolünü benimsemeleri ve eleştirinin biçim değiştirmesi şeklindeolmuştur. Eleştiri eksikliği, kavram karmaşasına yol açmış, Kavramsal Sanat yanlışbir yargıyla ?post-modernist sanat biçimi? olarak nitelenmiştir. Yeni Eğilimler, ÖncüTürk Sanatından Bir Kesit, Günümüz Sanatçıları gibi Füsun Onur'un katıldığı,Kavramsal Sanat ağırlıklı çalışmaların yapıldığı toplu sergilerle ?yeni?, ?öncü? gibiolgular tartışılmaya başlanmıştır. Ancak sosyal, politik, ekonomik temelliperspektifle üretme, sanatın tanımını eleştirel olarak yeniden yapma iddiasındakisanatçılar ve etkinlikler önyargılı tepkilerle karşılanmış, üretimlerin ?Batı taklidi?olduğu gibi ithamlarda bulunulmuş veya çalışmalar görmezden gelinmiştir.Anlaşılamamaktan doğan sıkıntı, ancak eleştiri kurumu ile kapatılmalıyken,ülkemizde bu eksik kalmış, Füsun Onur ve birlikte çalıştığı sanatçılar durumlamücadele etmeye çalışmış, zaman zaman kendilerini aracısız ortaya koymayıseçmişlerdir. Eleştiri ancak bu noktada eski değerini kaybetmiştir. Füsun Onur, heriki durumda da yazdıkları ve sanatsal üretimiyle tepkisini ödün vermeden ortayakoymuş bir sanatçıdır. Yazılarında eleştirmenin ve eleştirinin önemini hep belirtenOnur, bazen kendi eleştirmeni olmuş, çalışmaları hakkında makaleler yazmıştır.Anahtar Kelimeler: Kavramsal Sanat, eleştiri, Füsun Onur, Modernizm, Post-Modernizm.VIISUMMARYThe first application of Conceptual Art in Turkey dates back to early 1970'swith Altan Gürman and Füsun Onur. The political, economical instability of theperiod determined directly art medium, the lack of an art settled in Western meaningbrought the discussion of ?new? and ?different? together with Conceptual Art.However in our country it cannot be said that Conceptual Art is especially under theinfluence of Modernism or Post-Modernism either. While artists don't have aconscious tendency towards these ideological thinking ways, it can be mentioned thatthey are influenced too by the conduct of world art.Füsun Onur is among the first names of Conceptual Art in Turkey. SculptureDepartment of stanbul Fine Arts Academy of State graduate Onur was not directedtowards sculpture or painting, she created artworks which go beyond formal art. Theartist who started to her art life with sculptural forms at 1970's, who put inforeground space-time being directed rather towards installation with ready objects at1980's, created artworks which consider essentially volatile and temporary materialswith 1990's. Onur who questions the what art is on conceptual basis with herproductions realized many ?first ones? with her material, language and ideas.The application of Conceptual Art in our country with Füsun Onur and theaccompanying artists caused reactive criticisms. ?Criticism? which arisen as asystematic discipline with Rationalism in West, which is the product of RenaissanceAge is a formation which developed on the basis of being merchandised of artwork.However the taking criticism at hand of Conceptual Art with its opposing aspect wasin the form of adopting of the artists the role of criticism with their productions, andof transformation of criticism. Whereas in our country the lack of criticism causedconfusion of concepts, Conceptual Art was qualified with a wrong judgement asVIII?post-modernist art form?. While criticism is a formation which could not beinstitutionalized yet, with collective exhibitions like New Tendencies, A Sectionfrom Avant-garde Turkish Art, Artists of Today where Füsun Onur too participates,where artworks heavily of Conceptual Art are created, events such as ?new?, ?avant-garde? are started to be discussed. However artists and activities claiming to producewith socially, politically, economically based perspective, to define art anew ascriticizing were faced by prejudiced reactions, there were accusations like thatproductions were ?Western imitation? or artworks were ignored, criticism event wasexcluded. While the embracement arising from not being understood should becompensated only by criticizing institution, this lacked in our country, Füsun Onurand the artists whom she works with tried to fight with this situation, selected toexpress themselves without intermediary from time to time. Criticizing lost its oldvalue only at this contex. Füsun Onur is an artist who expressed her reaction withoutgiving compromise with her writings and artistic production at both situations too.Onur who indicates the importance of criticizing and criticism at her writings, hasbeen sometimes her own critic, has written articles about her artworks.Keywords: Conceptual Art, criticism, Füsun Onur, Modernism, Post-Modernism

SUMMARYThe first application of Conceptual Art in Turkey dates back to early 1970?swith Altan Gürman and Füsun Onur. The political, economical instability of theperiod determined directly art medium, the lack of an art settled in Western meaningbrought the discussion of ?new? and ?different? together with Conceptual Art.However in our country it cannot be said that Conceptual Art is especially under theinfluence of Modernism or Post-Modernism either. While artists don?t have aconscious tendency towards these ideological thinking ways, it can be mentioned thatthey are influenced too by the conduct of world art.Füsun Onur is among the first names of Conceptual Art in Turkey. SculptureDepartment of stanbul Fine Arts Academy of State graduate Onur was not directedtowards sculpture or painting, she created artworks which go beyond formal art. Theartist who started to her art life with sculptural forms at 1970?s, who put inforeground space-time being directed rather towards installation with ready objects at1980?s, created artworks which consider essentially volatile and temporary materialswith 1990?s. Onur who questions the what art is on conceptual basis with herproductions realized many ?first ones? with her material, language and ideas.The application of Conceptual Art in our country with Füsun Onur and theaccompanying artists caused reactive criticisms. ?Criticism? which arisen as asystematic discipline with Rationalism in West, which is the product of RenaissanceAge is a formation which developed on the basis of being merchandised of artwork.However the taking criticism at hand of Conceptual Art with its opposing aspect wasin the form of adopting of the artists the role of criticism with their productions, andof transformation of criticism. Whereas in our country the lack of criticism causedconfusion of concepts, Conceptual Art was qualified with a wrong judgement as?post-modernist art form?. While criticism is a formation which could not beinstitutionalized yet, with collective exhibitions like New Tendencies, A Sectionfrom Avant-garde Turkish Art, Artists of Today where Füsun Onur too participates,where artworks heavily of Conceptual Art are created, events such as ?new?, ?avant-garde? are started to be discussed. However artists and activities claiming to producewith socially, politically, economically based perspective, to define art anew ascriticizing were faced by prejudiced reactions, there were accusations like thatproductions were ?Western imitation? or artworks were ignored, criticism event wasexcluded. While the embracement arising from not being understood should becompensated only by criticizing institution, this lacked in our country, Füsun Onurand the artists whom she works with tried to fight with this situation, selected toexpress themselves without intermediary from time to time. Criticizing lost its oldvalue only at this contex. Füsun Onur is an artist who expressed her reaction withoutgiving compromise with her writings and artistic production at both situations too.Onur who indicates the importance of criticizing and criticism at her writings, hasbeen sometimes her own critic, has written articles about her artworks.Keywords: Conceptual Art, criticism, Füsun Onur, Modernism, Post-Modernism