19-20. yüzyıl İstanbul mimarlığında Art Nouveau üsluplu çiniler

Abstract

ÖZET19. yüzyıl sonlarında Avrupa ülkelerinde ortaya çıkan Art Nouveau Akımı,kısa zamanda Amerika, Japonya ve di er Asya ülkelerinde de etkisini hissettirmi tir.Ortaya çıktı ı her ülkede, öncü sanatçıların çabaları ile yerel üslupların bile imiolarak varlı ını ortaya koymu tur. 19. yüzyılın egemen üslubu olan seçmeci anlayı ave sanayinin sanatı etkisi altına almasına kar ı bir tepki olarak geli en Akım,mimarlık ba ta olmak üzere tüm sanat dallarına egemen olmu tur.Art Nouveau Akımı'nın etkisini gösterdi i alanlardan biri de çini sanatıdır.19. yüzyılda, Avrupa'da sanayi teknikleriyle üretilen çinilerde, yüzyıl sonunda ArtNouveau üsluplu desenler görülmeye ba lanmı tır. Avrupa'nın çe itli yerlerindekurulan büyük imalathaneler, ünlü sanatçıların çizdikleri Art Nouveau desenlerininsüsledi i çiniler üreterek bunları dünyanın çe itli yerlerine pazarlamı lardır.Almanya'da Villeroy&Boch, Belçika'da Maison Guillaume Janssens, Fransa'daHippolyte&Boulenger, Hollanda'da De Distel, ngiltere'de Maw&Co. veMacaristan'da Zsolnay bu imalathanelerin önde gelen örnekleri olarakgösterilmektedir.Yüzyıl sonuna do ru, Avrupa'nın çini ihraç etti i pazarlar arasına Osmanlımparatorlu u'da katılmı tır. Güçlü bir çini sanatı gelene ine ra men, Osmanlıyapılarının bazılarında Avrupa'dan ithal edilen çiniler kullanılmı tır. Bu çinilerin birgrubunu olu turan Art Nouveau üsluplu çiniler, Osmanlı co rafyasında Art Nouveauzevkinin moda oldu u bir dönemde, sınırlı sayıda da olsa, bazı yapıları süslemi tir.Osmanlı mparatorlu u'nun Tanzimat Devri sonrası saraylarında, Osmanlı üst düzeybürokratlarının kasır ve kö klerinde, apartman ve hanlarda ve sivil binalar gibiçe itli yapı grupları ile bazı ta ınabilir e yalarda Art Nouveau üsluplu çinilerkullanılmı tır.Bu çalı ma, stanbul'daki Art Nouveau üsluplu çinilerin bir katalog çalı masıkapsamında incelenip de erlendirilmesini içermektedir. stanbul mimarlı ında veXVIta ınabilir e yalarda görülen Art Nouveau üsluplu çiniler, teknik ve desen açısındanAvrupa örneklerinin özelliklerini yansıtmaktadır. Seri üretim yöntemleriyle üretilmiolan çinilerin bir kısmının imalathanesi ve bazılarının sanatçısı tespit edilebilmi tir.Bitikisel örneklerin yo unlukta oldu u tasarımlar, Art Nouveau'nun karakteristikmotiflerini ve kompozisyon anlayı ını yansıtmaktadır.Anahtar Kelimeler: Art Nouveau, Çini, Osmanlı Mimarisi

SUMMARYArt Nouveau Movement, that has first emerged in European countries in 19thcentury, have also affected United States, Japan and some other Asian countriesshortly after it became popular in Europe. It definitely influenced all art branches,mainly architecture and strongly dominated architectural trends of those countries forabove a quarter century. Its strength comes from the combination of prominentartists? efforts and local fashion of countries under its influence. It evolved as aprotest to eclectic mentality of the 19th century and industrial takeover of the hand-made manufacturing after the Industrial Revolution.Tile-production is one the architectural area that Art Nouveau had a solideffect on. In 19th century, tiles that were produced with industrial methods (that tookover traditional hand-made production, thanks to Industrial Revolution) started tohave Art Nouveau style designs on them. Large scale factories spread around Europecommenced to produce tiles with famous artists? Art Nouveau designs and exportedthem the rest of the world. Villeroy&Boch in Germany, Maison Guillaume Janssensin Belgium, Hippolyte&Boulenger in France, De Distel in Netherlands, Maw&Co. inEngland and Zsolnay in Hungary were the leading tile-producer factories.Ottoman Empire started to import Art Nouveau designed tiles toward the endof the 19th century. Despite its strong tile-making culture, some of the late 19thcentury Ottoman structures were ornamented with import tiles. A small portion ofthese imported tiles were Art Nouveau style and they were used in Ottoman Empirearchitecture at the same time when Art Nouveau Movement was at its peak inEurope. In Ottoman Empire; palaces built after the Tanzimat era (1839-1876), highlevel burocrats?s pavilions and summer palaces, apartment buildings and inns, somecivilian buildings as well as some portable goods were ornamented with ArtyNouveau style tiles.XVIIIThis study aims to list a catalog of Istanbul Art Nouveau style tiles andexamine these tiles by comparing them with contemporary European works sincetiles that were used in Istanbul architecture and portable goods in late 19th centuryand beginning of 20th century have the same characteristics as European ArtNouveau tiles. During the field study, some of Istanbul Art Nouveau style tiles?factory or designer artist could not exactly be determined. However, their serialmanufacture production manner and heavy herbal designs reflect Art Nouveau tiles?charateristics.Key Words: Art Nouveau, Tile, Ottoman Architecture