Türk sanatında Grifon tasvirleri

Abstract

IIIÖZETTürk Sanatı zorlu coğrafi ve iklim koşulları içinde doğmuştur. Geniş bozkırlardainsanlar kendilerini doğa şartlarına, düşmanlara ve varlığını hissettikleri görülmeyen bazıkötülüklere karşı savunmak zorunda kalmışlardır. Duydukları korkudan kurtulmak içinsığındıkları önemli güçlerden biri hayal dünyalarında geliştirdikleri gerçeküstühayvanlardır.Araştırma konusu olarak ele aldığımız Türk Sanatında Grifon motifi degerçeküstü hayvanlar dünyasında ayrıcalıklı bir yere sahiptir. Grifon, aslan benzeri biryırtıcının gövdesine, kartal kanatlarına sahiptir; baş kısmında kıvrık gaga, göz ve kulaklarbulunur.Yukarda sözü edilen grifon dışında iki tip grifon daha vardır; kartal-grifon veaslan-grifon. Kartal-grifonlar kartalın gövdesine ve kanatlarına sahiptir, kıvrıkgagalarının yanı sıra başlarında ibik, yele ve kulak bulunmaktadır. Aslan cinsinden biryırtıcının gövdesine sahip aslan-grifonlar da kanatlıdır, başlarının üzerinde boynuz yeralmaktadır.Sembolik anlamda inançların sonucu olarak ortaya çıkan grifon koruyuculuk vekötü ruhları kovan başlıca özelliği ile birlikte uğur getiren, baharın müjdecisi, şifa verenve uzun ömürle ilişkilendirilen fantastik bir hayvandır. Dünyevi ve siyasal gücü temsileder.Dik kulakları dikkati, açık kanatları çevikliliği, hızı, hakimiyet gücünü ve belki debağımsızlığını, aslan özellikleri de cesareti ve yine hızı betimler. Göğün hakimi,sonsuzluk sembolü kartal ve yerin kralı aslan özelliklerini taşıyan grifon başka bir görüşeIVgöre, kartal olarak imparatorun, aslan olarak halk gücünün işaretidir. Bununla bağlantılıbiçimde hanedanlık ongununda bir boyun önderi ya da hükümdarın ruhunu simgeliyorolabilir.Türk sanatında Tagar Dönemi ile örneklendirmeye başladığımız grifon motifi budönemde yoğun olarak bronz kama kabzalarını süsler. En verimli dönemini Hunsanatında yaşar; ahşap at koşum takımlarında, keçe örtülerde, çeşitli madeni ve derimalzeme üzerinde varlık gösterir. Kompozisyon kuruluşlarında tek tek betimlendiklerigibi mücadele sahneleri içinde de sergilenmektedirler. Yine bu dönemde grifon, kartalgrifon ve aslan grifonun her üçü de bulunmaktadır.Göktürk sanatında duvar resmi ile karşımıza çıkan grifon Avarlar'da ayrı bir yeresahiptir. Özellikle bronz döküm kemer tokalarını süsleyen tasvirleri Avar döneminedamgasını vurmuştur. Peçenekler'e ait ünlü Nagyszentmiklos Hazinesi'nde 2 numaralısürahi ve 20 numaralı çanak üzerinde yer alan grifon aslan gövdeli, kanatlı, yeleli, kıvrıkgagalı ve kulaklı tasviri ile alışılmış özelliklerini sürdürür.İslamiyetten sonraki Türk sanatında sembolik anlamını ve tasvirini devam ettirengrifon Büyük Selçuklu ve Anadolu Selçuklu sanatlarında çini, kumaş, keramik, taş, bakır,bronz gibi çeşitli malzemeler üzerinde betimlenir. Orta Asya bozkır sanatı ve İslam sanatıetkisi ile yeni bir yoruma sahip olur; bitkisel dallar içinde gövdesinin üzerinde stilizemotiflerle karşımıza çıkar. Mücadele sahnelerinde yer aldığı gibi tek figür olarak datasvir edilmiştir. XV. yüzyıla doğru önemini yitirmeye başlar.

VSUMMARYTurkish Art emerged in hard geographical and climatic conditions. In wide steppes,people had to defend themselves against natural conditions, enemies and some unseenenemies whose existence they sensed. One of the significant sources they sought refuge torescue from the fear they felt are surreal animals they developed in their imagery worlds.In the Turkish Art which we took up as a subject of research, the Gryphon/Griffinfigure has a privileged place in the world of surreal animals. Gryphon has the body of a lion-like predator, wings of an eagle; at its head section there are a curved beak, eye and ears.Besides the above mentioned gryphon, there are two types of gryphons; eagle-gryphonand lion-gryphon. Eagle-gryphons have the body and wings of an eagle, besides their curvedbeaks, there are crests, mane and ears on their head. Lion-gryphons which have the body of apredator in the brand of a lion too have wings, there are horns on their head.Gryphon which emerged in consequence of symbolic beliefs is a fantastic animal thatbrings luck, heralds spring, gives cure and related with long life besides protectiveness andmain characteristics of getting rid of bad spirits. It represents worldly and political power.Its upward ears depict attention, while open wings depict agility, speed, sovereigntyand maybe independence, lion characteristics depict courage and again speed. Gryphonbearing the characteristics of eagle, the sovereign of skies, symbol of infinity and lion the kingof earth is in another view the sign of emperor as eagle and the power of people as a lion. Inconnection with this, it might be symbolising the leader of a clan or the spirit of a ruler in thetotem of dynasty.Gryphon figure which we attempted to exemplify with Tagar Era in the Turkish Artintensely embellish bronze wedge holds in this era. It lives the most productive period in theHun art; it displays its presence on wooden horse harness sets, felt covers, various metal andleather materials. As they are described individually in composition institutions, they are alsobeing exhibited in struggle scenes. Again in this period all three of gryphon, eagle gryphonand lion gryphon are available.VIGryphon that comes before us with wall drawings in Göktürk art has a different placein Avars. Portrayals embellishing particularly bronze cast belt buckles put its stamp on theAvar period. The gryphon included on the carafe no.2 and the bowl no.20 in the renownedNagyszentmiklos Treasure belonging to Pecheneks maintains its accustomed characteristics inits portrayal with lion?s body, wings, manes, curved beak and ear.Gryphon which maintained its meaning and portrayal in the Turkish art after Islam isdescribed on various materials like earthenware, fabric, ceramic, stone, copper, bronze inGreat Seljukian and Anatolian Seljukian arts. It assumes a new interpretation with the effectsof Central Asia steppe art and Islamic art; it comes before us with figures stylised on its bodyinside vegetal branches. It is also described as single figure as included in fight scenes. Itstarts losing its importance towards XV. century.