Gözetim toplumu ve toplumsal meşruiyet

Abstract

ÖZETÇalışmanın temel amacı, günümüz gözetiminin toplumsal meşruiyetinin nedenlerinedayanarak gözetime direnişin neden sınırlandığını irdelemektir. Gözetim toplumununincelenmesi, teknoloji ve toplum arasındaki etkileşime dayalı olduğu için, öncelikli olarakyeni enformasyon teknolojileriyle ilgili yaklaşımlar ele alınmıştır. Yeni enformasyonteknolojilerinin hayatımızın her alanına girdiği günümüzde, teknolojiyle ilişkilerimiz dahakeskin ayrımlarla ifade edilebilmektedir. Bu ayrımlar, ya teknoloji aşığı ya da teknolojidüşmanlığını yansıtan görüşler şeklindedir. Teknoloji ve toplum arasındaki bu ilişki, doğalolarak, artık yeni enformasyon teknolojilerine dayalı olarak gerçekleşen gözetimle ilgiligörüşleri de etkilemektedir. Bireyler için enformasyon teknolojilerinin vaatlerinin,tehditlerinden daha fazla önem taşıdığı anlaşılmaktadır. Ayrıca teknolojinin kullanım değerineve amacına göre teknolojinin biçimleneceğine inanmak, aynı zamanda günümüz gözetimaraçlarının şu anda sahip olduğu ikili yapısının da temelini oluşturmaktadır. Bu ikili yapıdagözetimin pozitif ve üretici yönlerinin ağır basması, bireylerin gözetimin negatif yönlerinigörmesine engel olmaktadır. Bireylerin, günümüz gözetim araçlarına karşı geliştirdikleritutum dahilinde, ?korunma? ya da ?korunmama? ikileminde kaldıkları anlaşılmaktadır.Çalışma iki ana bölümden oluşmaktadır: Birinci bölümde, yukarda değindiğimiz toplum veteknoloji arasındaki ilişki ve bu ilişkinin biçimlendirdiği gözetim kavramının boyutlarıincelenmiştir. Sanayi toplumundan enformasyon toplumuna doğru değişen sosyal yapı içindedeğişen toplum dinamiklerine yer verilmiştir. Ayrıca bu toplum dinamiklerinin oluşmasındaetkili olan enformasyon teknolojilerinin vaat ve tehditleri bu bölüm içinde ele alınan başlıcakonulardır. Özellikle teknoloji ve toplum arasındaki ilişkinin biçimlenmesi konusundateknoloji aşığı söylemler ya da teknoloji düşmanlığını yansıtan görüşlerin tehlikeleribelirtilerek, teknolojinin aslında bir güç olduğuna dikkat çekilmiştir. Bu bağlamda,teknolojinin toplumsal süreçlerdeki dönüştürücü etkisi detaylı olarak ele alınmıştır.Tarihselliği içinde baktığımızda gözetim, özellikle iktidarların gücünü koruma amacınahizmet ederken, kapitalist sistem tarafından ekonomik bir değer üretme amacına uygun olarakyeni enformasyon teknolojilerine dayalı olarak yeniden üretilmektedir. Bu yeniden üretim,yeni enformasyon teknolojilerinin gücüyle birleşince, gözetim artık sadece kapitalist üretimsürecini veya bürokratik örgütlerin işlerinin devamını sağlayan bir kavram olarakalgılanmamaktadır. Gözetimin algılanma şeklini birçok parametre değiştirmiştir; oluşan korkukültürü ve bu gözetimi sağlayan araçların aynı zamanda gündelik hayatın vazgeçilmez öğeleriolarak görülmesi, bu parametrelerin başında gelmektedir. Gözetim kavramının değişen buboyutlarını incelemek amacıyla çalışma kapsamında, gözetimin tarihselliği içinde günümüzgözetimiyle ilgili olarak yapılan incelemeler, özellikle de George Orwell'in ?Büyük Birader?adlı eseri ve Bentham'ın Panoptikon hapishane planının öne çıktığı çalışmaları, bu bölümiçinde incelenmiştir. Ayrıca Foucault'nun bize ulaştırdığı Panoptikon fikrinin günümüzgözetimini açıklamak için yeterli bir yaklaşım olup olmadığı irdelenmiştir. Buna ek olarak,gözetimin dijitalleşen yapısının toplumsal pratikler üzerindeki etkisi araştırma kapsamında elealınan konular arasındadır.Günümüz gözetim teknolojileriyle bireyler her gün, kullandıkları enformasyon teknolojileriaracılığıyla gözetime maruz kalmaktadır. Her gün bireylerin verilerinin toplanmasını,depolanmasını, dağıtılmasını ve en önemlisi de bu verilerin eşleşme yöntemi sayesindesınıflandırılmasını sağlayan şey, bilgisayar teknolojisinin gücüdür. Bu bağlamda,çalışmamızda günümüz gözetim teknolojileri içinde bilgisayar teknolojisi ayrıntılı olarak elealınmaktadır. Bilgisayar ağları aracılığıyla bireylerin sosyal ve iş yaşamları içindekiverilerinin izlenmesi, pazar sisteminin gücünü artırırken, ayrıca bireylerin özel ve kamusalalandaki sosyal ve iş ilişkilerinin takibini de olanaklı hale getirmiştir. Bilgisayar teknolojisininbireylerin ve toplumların dinamiklerinde yarattığı değişikliklerin yanında bu özelliklerindendolayı gözetim aracı olarak bilgisayar teknolojisi incelenmiştir.Günümüz gözetim teknolojileri ile ilgili olarak en çok tartışılan konu, gözetimin etkisiningenişleyerek bireylerin özel yaşam alanını istila etmesidir. Mahremiyet, toplumdan toplumadeğişen bir kavram olmasına rağmen, bağlı olduğu kamusal ve özel alan arasındaki ayrım,bireylerin bu konudaki hassasiyetlerini oluşturmaktadır. Bununla birlikte bireyler, bir yandakişisel bilgileri ya da mahremiyetleriyle ilgili bir kaygı yaşarken, diğer yandan da kişiselbilgilerinin gönüllü dağıtıcısı haline gelmişlerdir. Bu bağlamda yeni gözetim teknolojileriylebirlikte değişen mahremiyet sorunu irdelenmiştir.Yeni gözetim teknolojileriyle bireylerin kişisel hayatlarına ait veriler, her gün pazarekonomisinin bir parçası olmakta ve devlet aygıtının veri depolarında toplanmaktadır.Bununla birlikte, bireylerin kişisel alanlarına ait hassasiyetleri bireyleri bu konuda bir önlemalma yönünde harekete geçirmemiştir. Bu bağlamda bu çalışma kapsamında, günümüzgözetiminin gücünü oluşturan gözetimin toplumsal meşruiyet kaynakları irdelenmiştir. Ayrıcabu meşruiyet kaynaklarına rağmen gözetimin geleceğine yönelik senaryolar araştırılmıştır.Çalışma kapsamında, günümüz gözetiminin toplumsal meşruiyetinin nedenlerine dayanarak,gözetime direnişin neden sınırlandığıyla ilgili öne sürülen kavramların geçerliliğini test etmekamacıyla bir de alan araştırması yapılmıştır. Söz konusu alan araştırmasında elde edilensonuçlar, gözetimin toplumsal meşruiyeti konusunda daha önce yapılmış olan çalışmalardaulaşılan bulguları desteklemektedir. Buna göre gözetimin toplumsal meşruiyeti, öncelikle yenienformasyon teknolojilerinin gündelik hayat içindeki kolaylaştırıcı rolüne ve yaratılan korkukültürü içinde bu araçların güvenliği sağlayabilmesine bağlıdır. Bireyler, bu araçlar sayesindekendilerini hem ekonomik hem de fiziksel olarak korumak ve kendilerinden uzakta olanlarıkollamak gibi saiklerle de gözetim yapmakta sakınca görmezler. Bir sonraki kurban olmamakaygısı, kişileri gözetim araçlarının farkında olarak yaşamaya itmektedir. Bunun yanındainanç sistemiyle aktarılan, Allah'ın her şeyi bildiği ve gördüğü inancı, kişilerin her zaman enbüyük gözetimcinin varlığına zaten alışkın olduklarının bir göstergesi olabilecektir. Bunedenlerin yanında, gözetim konusunda öne çıkan karşıtlıklardan biri, kişilerin kendimahremiyetlerini korumak için gösterdikleri hassasiyetlerini, başkalarının mahremiyeti içingöstermek bir yana, bu sanal teşhirin seyircisi olmak için içten içe bir istek de duymalarıdır.Ayrıca alan araştırması, günümüz toplumlarında bireylerin, gözetimin geleceğine yönelikbeklentilerini, özellikle bilim kurgu dünyasından yansıyan görüşlerin biçimlendirdiğini ortayakoyarken, gözetimin geleceğiyle ilgili bir ?öğrenilmiş çaresizlik? duygusunun hakimiyeti deirdelenmiştir.Enformasyon, Bilgi, Enformasyon Toplumu, YeniANAHTAR KELİMELER:Enformasyon Teknolojileri, Gözetim, Yeni Gözetim Teknolojileri, İnternet, Mahremiyet,Toplumsal Meşruiyet, Gözetim Karşıtlığı.

SUMMARYThe main purpose of this study is to examine why is the resistance to surveillance is beinglimited, looking at the social legitimacy of today?s surveillance. The legitimacy ofsurveillance society is based on the relations between society and technology. Therefore, firstwe are going to examine the approaches to the new information Technologies. Today, becausethe new information technologies are in all areas of our lives, we can define our relationshipto technology more clearly. The distinctions are between the techno-lovers and techno-enemies. This relationship between the society and technology naturally affects the opinionsabout surveillance too. For the individual the promises of information technologies are moreimportant than its threats. Furthermore, the belief that the technology is going to developaccording to the use value and the importance of technology, forms the basis of the dualstructure of surveillance equipments. İn this dual structure the positive and producvtive sidesare more visible and this prevents people from seing the negative sides of surveillance. Peopleare facing the dilemma of being protected and not being protected in their attitudes towardssurveillance equipments today.This study consists of two parts. İn the first part we will look at the dimensions of the conceptof surveillance shaped by the ralatoins between society and technology. We will look at thesocial dynamics of the changing social structurein transition from industrial society toinformation society. Also, we will look at the promises and the threats of informationtechnologies which help form these social dynamics. We draw attention to the fact thattechnology is a form of power by pointing out the techno-lover and techno-enemyapproaches. İn this context,we study the transforming effectof technology in social processes.İn historical context surveillance serves to the protection of ruling powers and is reproducesby the capitalist system fort he purpose of producing economic value, based on newinformation technologies. This reproduction is combined with the power of new informationtechnologies and surveillance is no longer percieved as a concept thatthat serves to thecontinuation of the capitalist system or the continuation of bureaucratic entities. There aremany parameters that affect the perception of surveillance, such as, the fear culture and theperception of equipments for surveillance as indispensable. We looked at George Orwell?s`Big Brother? and Bentham?s panopticon prison plans in this section to study the changingdimensions of surveillance. We analysed Foucault?s panopticon to determine whether it is asufficient approach to explain today?s surveillance. İn addition, we covered the effect o thedigitalized structure of surveillance on social practices.Today individuals are being subjected to surveillance with their usage of informationtechnologies. Everyday the gathering, storage, distribution and most important of all theclassification of the data is made possible by computer technology. İn this context we willstudy computer technology in detail. The observation of individual?s social and working livesby computer Networks, empowers the market system and in addition,it makes the observationof people in their private and public areas. Together with changes computer technologiescaused in individual?s and societies? lives, we also studied computer as a surveillanceequipment considering these characteristics.The most debatable issue about today?s surveillance technology is that surveillance spreadsout to invade people?s private lives. Although intimacy is a concept that changes from societyto society, individuals are sensitive about the distinction between private space and publicspace. Side by side with their concerns about intimacy and private matters, individulas arebecoming voluntary distirbutors of their own private informations. İn this context we alsoexamined the intimacy problematic changing with new surveillance technologies.With the new surveillance technology the data about people?s private lives are becoming partof market economy and being stored in stores of state mechanism. İn spite of this, theirsensitivity couldn?t mobilize people to take measures against it. İn this context we examinedthe sources of social legitimacy of surveillance thet forms the power of today?s surveillance.İn addition, we looked at future scenarios about surveillance.We made a field study to test the new concepts about why the resistance to surveillance isbeing limited, based on sources of social legitimacy of today?s surveillance. The outcomesfrom this field study support the outcomes from previous studies on social legitimacy ofsurveillance. According to the study, the social legitmacy of surveillance is dependent on,firstly, the facilitative function of new information technologies in daily life and secondly ontheir ability to provide safety in today?s fear culture. İndividuals see no harm in surveillancebecause of their concerns about their own economic and physical and about the protection ofthe ones who are away from them. Their anxiety about being the next victim causesindividuals to live with the awareness of surveillance equipments. İn addition to this, thebelief that Allah sees and knows everything can be an indicator that people are used to livewith the presence of the biggest observer. Also, there appears to be a contradiction that peopleare sensitive about their own intimacy but that doesn?t apply to other people?s intimacy. İnfact, they are eager to be the audience of such a virtual exposure.Apart from that, the field study reveals that people?s expectations on the future of surveillanceis shaped by the reflections from science fiction world. Also, looking at the future ofsurveillance, people are dominated by a feeling of `learned helplessness?.Information, Knowledge, Information Society, New InformationKEY WORDS:Technologies, Surveillance, New Surveillance Technologies, Internet, Intimacy, SocialLegitimacy, Antisurveillance.