İdris-i Bitlisi`nin Heşt Behişt`ine göre Fatih Sultan Mehmed ve dönemi

Abstract

Çok yönlü Osmanlı bilim adamı olan İdris-i Bitlisî'yi hak ettiği şöhretine kavuşturan, siyasî faaliyetlerinin yanında onun tarih alanında kaleme aldığı Heşt Behişt adlı eseridir. Bu eser, ilk sekiz Osmanlı padişahının ve zamanının olaylarından bahseder. Osmanlı sultanı II. Bayezid'in emri ile Farsça kaleme alınmış olan bu eserin telifiyle birlikte, İran edebî tarihçiliğinin mensûr numûnesi olarak Osmanlı tarih yazıcılığında farklı bir devir ve üslubun başladığı görülmektedir. Eserin kaynak değerini artıran husus ise, İdris'in günümüze ulaşmamış eserlerden istifade etmiş olmasıdır. Nitekim, bazı akıncı beylerinin isimlerini zikrettikten sonra bunlara ait mahiyeti meçhul gazanamelere değinir. Ayrıca, daha önceleri kaleme alınmış eserlerde, İdris'in naklettiği bazı olaylara rastlayamıyoruz.Bu çalışma, İdris-i Bitlisî'nin Heşt Behişt adlı eserinin Fatih Sultan Mehmed ile ilgili kısmı olan VII. ketîbesi üzerine olup giriş ve metin kısımlarından oluşur.Giriş kısmında İdris-i Bitlisî'nin hayatı hakkında bilgiler anlatıldıktan sonra onun çeşitli alanlarda telif, şerh ve istinsah ettiği eserleri hakkında bilgiler verilir. Ayrıca bu kısımda İdris'in kişiliğinden de bahsedilmiştir. Bu bilgilerin tespitinde ağırlıklı olarak, başta Heşt Behişt olmak üzere İdris'in eserlerinden istifade edilmiştir. Devamında ise eserin telif sebebi ve tarihi, muhtevası, hâtime kısmının nesir olarak özeti verilmiş; İdris'in tarihçiliği ve üslûbu, kaynakları ve tesirlerinden bahsedilmiştir. Bundan sonra Heşt Behişt üzerine yapılmış olan çalışmalar hakkında özet bilgiler verilmiş, ardından eserin yurt içindeki muhtelif kütüphanelerde bulunan nüshaların tavsifi ve kıymetinden bahsedilmiştir.Metin kısmında eserin VII. ketîbesinin Türkçe çevirisine yer verilmiştir. Çeviri, kelime ve cümlelerle ifade edilmek istenen merama en yakın manada tercüme edilmiştir. Sonuç kısmında ise İdris ve eserleri ile ilgili tespit edilen yeni bilgilere yer verilmiştir.

Idrisi Bitlisi, a versatile Ottoman scientist, owes his deserved reputation to his history work called Heşt Behişt besides his political activities. The book mentions about the events that took place during the reigns of the first eight sultans of the Ottoman Empire. The publication of the book, which was written in Persian as per the Ottoman Sultan Bayezid II?s order as a prose exemplar of Iranian historical literarature, marks the beginning of a new era and different style in Ottoman history writing at that time. The aspect enhancing the value of the work as a source is the fact that it benefited from Idris?s other works that are not available to us in our time. As a matter of fact, he cites the names of some Akinci beys and refers to some related gazanames whose contents are unknown. In addition, some events stated by Idris are not observed in the previously written books.This study, which is on the VIIth ketîbe (the chapter covering Sultan Mehmed II) of Idris-i Bitlisi?s book called Hest Behist, is composed of introduction and translation text sections.The introduction section provides information on Idris-i Bitlisi?s life and, also, the works he wrote, annotated, or published on various fields. Besides, the section mentions about Idris?s personality. In acquiring this information, Idris?s works, especially Heşt Behişt, were utilized. In the following sections, the reason for publishing the work, its history, content, and epilogue is summarized in the prose form and Idris?s historian nature and style, sources and influence are mentioned. Subsequently, summary information is provided on the studies conducted on Heşt Behişt and description and value of the work?s copies in various libraries within the country are discussed.In the text section, Turkish translation of the VIIth ketîbe of the work is provided. The translation was made in a manner aiming to reflect the closest meaning which was intended to be offered through the words and the sentences. In the conclusion section, the information newly discovered on Idris and his works are given.