Xıv. yüzyıl anadolu türk tezhip sanatı tasarımları

Abstract

Selçuklu devletinin zayıflamasıyla birlikte bağımsızlığını ilan Türkmen beylikleri XIV. yüzyıl Anadolu'sunun kültür ve sanat ortamına damgasını vurmuşlardır. Anadolu'nun farklı coğrafyalarında hüküm süren her Beylik, Selçukluların bıraktığı mirastan da beslenerek kültür ve sanat alanında yoğun faaliyet içerisine girmişlerdir. XIV. yüzyıldan günümüze sınırlı sayıda tezhipli el yazması ulaşmıştır. Tezde tezhip tasarımları incelenen otuz iki yazmanın iki tanesinin Karamanoğulları (KMM 12- 13), iki tanesinin Hamidoğulları (SK Fatih 2841, SK Ayasofya 2067), bir tanesinin de Eşrefoğulları (SK Ayasofya 2445 ) için hazırlandıkları kesindir. Diğer eserlerin ketebe kayıtlarında yeterli bilgi olmaması, bunların hangi beyliğin himayesi altında hazırlandıklarını belirlemeyi zorlaştırmaktadır.XIV. yüzyılın kültür ve sanat ortamı içerisinde, Mevlevilerden oluşan yeni bir hami grubunun doğduğu görülmektedir. Mevlevi sanat hamileri, Mevlâna başta olmak üzere Sultan Veled ve Şems-i Tebrîzî'nin eserlerinin tezhipli nüshalarını hazırlatarak, tarikatlerine bağlılığın bir ifadesi olarak Konya Mevlânâ Dergâhı'na vakfetmişlerdir. Mevlevi sanat hamileri tarafından hazırlanan eserler sahip oldukları zengin tezhip tasarımlarıyla döneme damgasını vurmuşlardır.XIV. yüzyılda hazırlanmış tezhipli yazmaların büyük çoğunluğu tasavvuf konusunu içermektedir. Kur'an-ı Kerim nüshalarının yanı sıra çok hadis, fıkıh ve tefsir konulu eserler de tezhiple bezenmiştir. Bu dönemden bir tane tarih ve fizik konulu eserin de tezhipli olduğu görülmektedir. Türklerin kitaplara olan ilgisini kanıtlayan bu eserler, sahip oldukları bezemelerle dönemin tezhip tasarımlarına ışık tutmaktadırlar. Büyük Selçuklu dönemine kadar inen renk ve tasarım kurgusunun İlhanlı ve Memlûk etkisiyle gelişim göstermesi de kültürel etkileşimin bir göstergesidir. Diğer taraftan tezhip tasarımının taş, ahşap, maden, çini, kalem işi gibi malzemelerde de tekrarlanması dönem üslubunun bir ifadesidir.

Turkman emirates that proclaimed their independence with the weakening of the Anatolian Seldjuk State, made a mark on the culture and art environment of Anatolia in the XIVth century. Each emirate that had been reigning in different region of Anatolia started intensive activities in the field of culture and art by feeding from the legacy of the Seldjuk too.A limited number of illuminated manuscripts have reached from XIVth century to present. It is certain that out of thirty-two manuscripts, the illumination designs of which have been examined in the thesis, two had been prepared for Karamanogullari (KMM 12- 13), two had been prepared for Hamidogullari (SK Fatih 2841, SK Ayasofya 2067), and one had been prepared for Esrefogullari. The fact that there is insufficient information in colophon records of other manuscripts makes it even more difficult to determine under which emirate?s patronage those works had been prepared.In the XIVth century?s culture and art environment, it can be observed that a new patron(age) group was born consisting of Mawlawis. Mawlawi patrons prepared the illuminated copies of Sultan Veled and Sems-i Tabrizi and notably Mawlana?s works and donated to Konya Mawlana Dervish Lodge as an expression of their loyalty to their sect. The works prepared by the Mawlawi patrons marked the period with rich illumination designs they had.A great number of the illuminated manuscripts prepared in the XIVth century comprise subjects of mysticism. As well as copies of Qur?ans, many works of hadith, Islamic law, interpretation adorned with illumination too. It can be seen that works on history and physic from this era were also illuminated. These works that approve Turkish emirs? interests in books sheds light to this period?s illumination designs with adornment they have. The improvement of the colour and design composing with influence of Ilkhanids and Mamluks, which goes back until Grand Seldjuks, is also an indicator of cultural interaction. On the other hand, repetition of the illumination designs on stone, wooden, metal, ceramic and mural decorations is an expression of this period?s style.