Geç-peripatetik Roman tütün işçilerinde ücretli istihdam ve politizasyon deneyimleri

Abstract

Büyük ölçüde endogamik, mobilite seviyeleri komşu topluluklara göre daha yüksek ve geçimlerini çeşitli hizmetlerin yerleşik tarımcı ya da göçebe çoban topluluklara gıda maddeleri ya da nakit karşılığı sunulmasından sağlayan toplulukları tanımlamak için 20. yy'ın ikinci yarısından itibaren peripatetik kavramsallaştırması geliştirilmiştir. Kapitalist ilişkilerin ve sanayinin gelişmesi, peripatetik grupların sunduğu geleneksel zanaat ve hizmetlere olan talebi ortadan kaldırırken; peripatetik gruplar toplumsal yapılarını ve geçim stratejilerini yeniden yapılandırmak zorunda kalmışlardır. Bu çalışmada söz konusu değişimin belli bir konsepte oturtulması için geç-peripatetik kavramsallaştırması ortaya atılmaktadır.Geç-peripatetik grupların soy-klan-kabile tipi toplumsal örgütlenme biçimlerini nispeten muhafaza edenlerinde yeni geçim stratejileri genellikle düşük gelirli ve toplumun diğer kesimleri tarafından tercih edilmeyen, ağırlıklı olarak kendi hesabına çalışma temelli işlere odaklanmaktadır. İstanbul'da çiçekçilik ya da katı atık toplayıcılığı yaparak geçinen geç-peripatetik gruplar bu durumu örneklemektedir. Buna karşılık bu çalışmanın konusunu oluşturan Roman tütün işçileri; soy-klan-kabile tipi toplumsal ilişkilerin büyük ölçüde çözüldüğü peripatetik kökenli Roman gruplarından gelmektedirler. 19. yy'da Kavala, Drama ve Serez gibi Balkan coğrafyasının önde gelen tütün üretim merkezlerindeki yüksek emek talebinin doğrudan bir sonucu olarak ücretli olarak istihdam edilmiş ve kalifiye tütüncüler haline gelmişlerdir. Bu süreçte farklı etnik ve dinsel kökenlerden gelen tütün işçilerinin birlikte çalışmaları ve dönemin toplumsal-siyasal süreçlerine katılmaları onların siyasetle kurdukları ilişkilerin de diğer geç-peripatetik gruplardan farklılaşmasına neden olmuş; Roman tütün işçileri kurumsal siyasetin aktif özneleri olarak ortaya çıkmışlardır. Türk-Yunan Nüfus Mübadelesi ile Türkiye'ye gelen Roman tütün işçileri, yeni Cumhuriyet'in tütün üretim merkezlerindeki emek gücünün önemli bir bölümünü oluşturmuşlar, ülkenin ilk sendikal ve siyasal muhalefet hareketlerinde kayda değer bir varlık göstermişlerdir.Anahtar Kelimeler: Romanlar, Tütün işçileri, Çalışma ilişkileri, Balkanlar, Politizasyon

The term `peripatetic` was coined in the second half of 20th century to define the considerably endogamic societies whose mobility levels are higher than their neighbors and who subsist on providing some services and craft productions to pastoral nomads or settled agriculturalists in exchange of foodstuff or cash. While the development of capitalistic relations and of the industry decreased the demand to the traditional services provided by peripatetics, the latter were obliged to reconstitute their social structure and subsistence strategies. In this study, a new term, late-peripatetic is offered to conceptualise this change.The late peripatetics', who have relatively preserved their tribal forms of social organization, keep drawing on subsistence strategies generally based on self-employment with low income jobs avoided by the other segments of the society. Peripatetic groups who live in İstanbul and subsist on on flower selling or scrap collection are such examples. Contrary to this, Roma tobacco workers whom this study focuses on, were the descendants of the peripatetic Roma groups whose tribal form of social organization had been mostly disintegrated. They were employed and became well-qualified tobacco workers in the most important tobacco production centers of the Balkans, such as Kavala, Drama, Syroz as a result of the high labor demand in these areas. As they worked with the workers of different ethnicities and faiths and they took part in the social and political processes of the period, they developed a different relation to politics, quite distinct from the other late-peripatetic groups and became active subjects of institutional politics. When they came to Turkey through the Population Exchange, they constituted a major part of the labor force employed in the tobacco production centers of the new Republic and made their presence felt in the first opposition movements and unions of the country.Key Words: Roma, Tobacco workers, Labour relations, Balkans, Politization