Edirne Uzunköprü`deki Osmanlı devri mimari eserleri

Abstract

Bu tez çalışması kapsamında Edirne'nin Uzunköprü İlçesinde ve ilçeye bağlı köylerde yer alan Osmanlı Devri mimari eserleri ele alınmıştır. Uzunköprü İlçesi, 15.yüzyılda, II. Murat döneminde kurulmuş erken dönem Osmanlı devri yerleşim yeridir. Tarihte Ergene kasabası olarak bilinen bu yerleşim, ismini ilçe merkezinden geçen Ergene Nehri'nden alır. Bahsi geçen bu yer, tarihi kaynaklara göre eskiden ormanlık ve eşkıyaların kol gezdiği bir yerdir. Nehrin bu coğrafya üzeriden geçiyor olması ve nehrin taşması sebebiyle de arazi bataklıktır. Edirne'nin başkent olduğu bu dönemde İstanbul henüz fethedilmemiş olduğundan Anadolu ile Balkanlar arasında geçişi sağlayan tek yol bu coğrafya üzerinden sağlanmaktadır. Nehrin zaman zaman taşıyor olması nedeniyle Edirne, Gelibolu arasındaki ulaşım zorlaşmaktadır. 15. y.y. II. Murat tarafından Ergene nehri üzerine bir köprü inşa ettirilir. Bugün Uzunköprü olarak bilinen Ergene Köprüsü 1443 yılında tamamlanmıştır. Köprünün iki ucu imara açılmış ve iki başına yerleşimler kurulmuştur. Köprü ile yaklaşık olarak aynı yıllarda tamamlanan külliye ile birlikte Ergene yerleşiminde imar ve iskan faaliyetleri başlamış olur. II. Murat'ın banisi olduğu külliye bünyesinde birçok yapı yer alırken günümüze sadece cami ve şadırvanı ulaşmıştır. Ergene yerleşiminde gerek Türk akıncı beyleri gerekse hayırsever kimseler tarafından yaptırılan yapılarda da yer almakta olup 15. y.y.'daŞehsuvarbey Camii minaresi, Habib Hoca Camii ve 18. y.y.'a tarihlenen Halise Hatun Camii yüzyıllara bağlı olarak yerleşimde gelişim göstermiştir. İlçe merkezinin dışında birkaç km uzakta yer alan Kırkkavak köyünde 15. y.y.'da Türk akıncı beylerinden Gazi Turhan Bey tarafından inşa ettirilen külliye bünyesindeki yapılardan günümüze sadece cami ve türbe ulaşmıştır. Köprü ve külliyeyle aynı y.y.'da inşa edilmiş olan çifte hamam özelliğindeki Muradiye hamamı, Uzunköprü'de II. Murat'ın eserleri arasında günümüze ulaşan mimari örneklerdendir. Köprübaşında yer alan Gazi Mahmut Baba çeşmesi de tarih kitabesine göre köprü ile aynı yıla aittir. Bahsi geçen Şehsuvar Bey Camii avlu duvarına bitişik olarak konumlanmış 1680 tarihli Has Odalı Mehmet Ağa Çeşmesi, Halise Hatun Camii avlu duvarının birkaç metre ilerisinde 1705 yılına tarihli Tospacı Çeşmesi, 1709 tarihli Habib Hoca Meydan Çeşmesi, köprünün baba taşının hemen yanında 1908 tarihli Meşrutiyet anıtı çeşmesi, 1917 tarihli ve sadece dört tanesi mevcut olan On İki Çeşmeler, günümüzde de varlığını koruyabilmiş bulunan su yapılarıdır. Kamu yapıları olarak incelediğimiz yapılar arasında, 1873 yılında tamamlanmış olan demiryolu hattı üzerinde, yaklaşık olarak aynı yıllarda inşa edilmiş olması muhtemel olan istasyon binası ve eski PTT binası yer alır. İlçe merkezinin çarşısında 1914 tarihli Halk Kütüphanesi, 20. y.y.'ın başlarında inşa edilmiş ve restorasyondan sonra kent müzesi olarak işlev gören Eski Tekel Binası da değerlendirmeye aldığımız kamu yapıları arasındadır. İlçe merkezinden çıkışta, Havsa Meriç karayolu üzerinde solda yer alan 11. Hudut taburu olarak kullanılan 1888 tarihli yapı ve ilçe merkezinde 20. yy.'ın başlarında konut olarak inşa edilmiş, sonrasında askerlik şubesi olarak kullanılmış olan bu yapılar tez kapsamında incelenmiş ve değerlendirilmiştir.ANAHTAR KELİMELER: Osmanlı Dönemi, Uzunköprü yerleşimi, mimari yapılar, dini yapılar, su yapıları, kamu yapıları, askeri yapılar.

Inthescope of thisstudy, OttomanEraarchitecturalworks in UzunkopruDistrict of Edirne Provinceandvillageswithinmunicipalbordersthereofarediscussed.Uzunkoprudistrict is an earlyperiodOttomansettlementwhichwasfounded in 15th centuryduring Murat II rule. Aforementinedsettlementwasformerlyknown as `Ergene Town`, whichwasnamedafter Ergene Riverflowingthroughthecentre of thedistrict. Accordingtohistoricalsources, mentioneddistrictwasformerlyforestrywherebanditswerepredominant. Since theriverwouldflowaccrossthisareaandduetooverflows, landscapewasmarsh.Duringthisperiod, Edirne wasthecapitaland since Istanbul had not beenconqured yet, aforementionedareawastheonly transit waybetween Anatolia andBalkans. Duetothefactthattheriveroverflowed at intevals, transportationbetweenGallipoliand Edirne becamecomplicated. Murat II had a bridgeconstructedover Ergene River. Ergene Bridge, which is modernlyknown as Uzunkopru, wascompleted in 1443. Bothendpoints of thebridgewerezonedforresidentialuseandsettlementswerefounded on bothsides. Publicworksandhousingactivities in Ergene Settlementwereinitiatedbycompletion of socialcomplex (Kulliye) approximately in thesameyear as thebridgewascompleted. Eventhoughtherewerenumerousarchitectureswithinthecomplexfoundedby Murat II, merelytheSadirvan (fountainforritualablutions) andthemosqueremainpresentday. CharitablepeopleandTurkishraiders alo contributedtothedevelopment of Ergene settlementthroughoutcenturies since they had architecturesconstructedsuch as Sahsuvar Bey MosqueMinaret in 15 thcentury, Habib Hoca Mosqueand Halise Hatun Mosque in 18th century.Amongthe 15th centuryarchitectureswithinthecomplex, whichwerebuilt a fewkilometresawayfromthedistrictcentre in KirkkavakVillage on theorder of Turkishraider Gazi Turhan Bey, onlythemosqueandthemausoleum (turbe) remaintoday.Muradiye Hamami (publicbath) containingdoublebaths, whichwasbuilt in thesamecentury as thebridgeandthecomplex, is one of theremainingarchitecturalexamples of Murat II period in Uzunkopru. Gazi Mahmut Baba Cesmesi (fountain) wasalsobuilt in thesameyearwithregardtothefountainepitaph (kitabe). Has Odali Mehmet AgaCesmesi, which is locatedadjacenttoSehsuvar Bey Mosquecourtyardwalldated 1680, TospaciCesmesiwhich is located a few metres awayfrom Halise Hatun Mosquecourtyardwalldated 1705, Habib Hoca Meydan Cesmesidated 1709, MesrutiyetAnitiCesmesi ( ConstitutionalMonatchyMonumentFountain) dated 1908 and On IkiCesmeler (TwelveFountains) of whichonlyfourfountainsremain, aretheexistingwaterstructures.Railway Station built on therailroadpresumably in thesameyear as thereofandformer Post Office areamongdiscussedbuildings. Besides, Public Library located in themarketplace of thetowncentredated 1914 andformer `Tekel` facilitywhich had beenbuilt in early 20th century, currentlyfinctions as citymuseumfollowingitsrestorationaresubjecttothisstudy.Aroundtheexit of thedistrictcentre, historicalstructuredated 1888 on theleftside of Havsa - MericHighwaywhich is currentlyused as 11th Frontier Battalion Barrackandbuildingwhich had beenconstructed as a residence in early 20th century, latterused as militaryrecruitingofficearealsodiscussedandanalyzedwithinthisstudy.KEYWORDS: OttomanPeriod, Uzunköprü settlement, architehturalstructures, religiousstructures, waterstructures,publicstructures,militarystructures.