Başlangıcından XIV. yüzyıla kadar Türk sikkelerinde hayvan figürleri

Abstract

Başlangıcından XIV. yüzyıla kadar Türk sikkelerinde görülen hayvan figürlerinin ortaya konulması, özelliklerinin belirlenmesi ve tanımlamasının yapılması amacıyla ele alınan bu yüksek lisans tezinde söz konusu sikkeler, sanat tarihi açısından değerlendirilerek sanat tarihi araştırma ve yazım teknikleri kullanılarak tespit edilmiş, ikonografik yöntem kullanılarak tanımlamaları ve açıklamaları yapılmıştır. Çalışma, esas olarak bu alanda önemli sikke koleksiyonlarına sahip olan İstanbul Arkeoloji Müzeleri Teşhirdeki İslâmi Sikkeler Koleksiyonuna, Yapı Kredi Müzesi Sikke Koleksiyonuna, özel koleksiyonerlerin sikke koleksiyonlarına, konu hakkında yayınlanmış çeşitli yerli ve yabancı kaynakların sikke katalogları ile internet kataloglarına dayanmaktadır. Bu koleksiyonlar taranarak, hayvan figürlü sikkelerin üzerlerindeki tasvirler ele alınmıştır. Bu bağlamda İstanbul Arkeoloji Müzeleri Teşhirdeki İslami Sikkeler Koleksiyonu'ndan konuyla ilgili olarak seçilen hayvan figürlü sikkelerin fotoğrafları çekilerek çalışmaya dâhil edilmiştir. Çalışmanın birinci bölümünde söz konusu dönemlerin kısa tarihi ve tarihi coğrafyası İslâm öncesi ve İslâmiyet sonrası olarak ele alınarak, genel olarak tarihi açıdan dönem özellikleri verilmiştir. Çalışmanın ikinci bölümünde Türklerde sikke darbının ortaya çıkışı ve gelişimi, İslam öncesi ve İslamiyet sonrası dönemler olarak ele alınarak incelenmiştir. Üçüncü bölümde Türk sikkelerinde hayvan figürlerinin kaynakları ile birlikte İslâm öncesi ve İslâmiyet sonrası dönemde, Türk sikkelerinde görülen hayvan figürleri dönemlerine ve özelliklerine göre detaylı olarak incelenmiş ve sikkeler üzerinde görülen hayvan figürleri ortaya konulmuştur. Dördüncü bölümde bu sikkelerin detaylı kataloglamasına geçilmiş ve sikkeler numaralandırılarak; ait oldukları dönem / hükümdar, figür açıklaması, ön yüz ve arka yüz metinlerinin açıklaması, basıldığı darphane, metali, ağırlığı ve kompozisyon özellikleri detaylı olarak açıklanarak verilmiştir. Beşinci ve altıncı bölümlerde konunun karşılaştırma ve değerlendirmesi yapılarak, sonuç ortaya konulmuştur. Kaynakça bölümünde, çalışmanın ortaya konulmasında yararlanılan kaynaklar; kaynakça, internet kaynakları ve referans kaynakları olarak sınıflandırılmıştır. ANAHTAR KELİMELER: Sikke, Hayvan Figürü, Türk, Göktürk, Karahanlılar, Gazneliler, Harezmşahlar, Suriye Selçuklu, Anadolu Selçuklu, Beylikler, Nümismatik, İslami Sikke, Sanat Tarihi

The aim of this master thesis is to present the animal figures on the Turkish coins from the beginning until the 14th century, and to determine and define the characteristics of these coins. To this end, they were evaluated in terms of art history and were identified using art historical research and writing techniques, and defined and explained using the iconographic method. This study was substantially based on the Display Collections of Islamic Coins from Istanbul Archaeological Museums, having important coin collections about this field, Yapı Kredi Museum Coin Collection, the private collectors' coin collections, as well as the coin catalogues from various domestic and foreign sources which have been published on this subject and the internet catalogues. These collections were scanned and the illustrations on the coins with animal figures were studied. In this context, the photos of the selected coins with animal figures from the the Display Collections of Islamic Coins from Istanbul Archaeological Museums were taken and were incorporated in the study.In the first part of the study, a brief history and historical geography of the periods were studied considering the pre-Islamic and post-Islamic periods, and the features of the period were generally given from a historical point of view. In the second part of the study, the apperance and development of minting of Turkish coins, considering the pre-Islamic and post-Islamic periods. In the third part, the resources of the animal figures on Turkish coins belonging to the pre-Islamic and post-Islamic periods, and the animal figures on Turkish coins were presented after having studied in detail according to their periods and characteristics. In the fourth part, a detailed catalogue of these coins was made and the coins were numbered according to the periods and sovereigns they belonged to, while the descriptions of the figures, the explanations of the texts of the obverse and reverse of the coins, and the mints where they were minted, as well as their weights and the metals used, and their compositional features were given in detail. In the fifth and sixth parts, the conclusion was presented making a comparison and assessment of the subject. In the part of bibliography; the sources utilized in order to produce this study were classified as the bibliography, internet sources and reference sources.KEYWORDS: Coins, Animal Figure, Turk, Gokturk, Karakhanids, Ghaznavids, Kharezmshahs, Seljuk of Syria, Seljuk of Rum, Beyliqs, Numismatic, Islamic Coins, Art History