Şam Eyaleti`nin güney sancaklarında (Filistin) nüfus XVI. yy

Abstract

Osmanlı sultanı Yavuz Sultan Selim'in (saltanatı: 1512-20) 1516 yılında Memlüklere karşı kazanmış olduğu Mercidabık ve Ridaniye zaferleri sonrasında imparatorluk topraklarına katılan Aclun, Nablus, Leccun, Gazze, Kudüs ve Safed sancakları Osmanlılar tarafından on altıncı yüzyıl boyunca Şam Eyaleti'ne bağlı olarak idare edilmiştir. Bu sancaklar günümüzde başta Lübnan'ın güneyi olmak üzere Ürdün ve İsrail topraklarının büyük bir kesimini oluşturmaktadır. Coğrafi tanımı noktasında fikir ayrılığı yaşanan bir bölge olan Filistin de bahsedilen sancakların sınırları içinde yer almıştır. Elinizdeki çalışmada modern dünyanın en tartışmalı coğrafyalarından biri olan bu bölgede on altıncı yüzyılda tesis edilen Osmanlı hakimiyeti idari ve nüfus açısından inceleme konusu yapılmıştır.On altıncı yüzyıl Osmanlı kayıtlarına ve özellikle de Tapu Tahrir Defterleri'ne dayanılarak yapılan bu çalışmada söz konusu dönemde bölge nüfusunun farklı dini ve etnik unsurlardan oluştuğu gözlemlenmiştir. Müslümanlar bu bölgenin hâkim unsurunu oluştururken gayrimüslimlerin azınlık durumunda oldukları görülmüştür. Müslümanlar içinde Araplar egemen kesimi oluşturmuş, bölgede yönetici ve askeri sınıfı temsil eden Türkler ve çeşitli Kürt kabilelerine de tesadüf olunmuştur. Gayrimüslim gruplar arasında Hristiyanların Yahudilere nazaran daha fazla nüfusa sahip oldukları ortaya çıkmıştır. Hristiyanların ekseriyeti yerli Araplardan oluşurken Ermeni, Kıpti ve Süryaniler başta olmak üzere çeşitli milletlerden Hristiyanlar da bahsedilen sancaklarda yaşamamışlardır. Bu sancaklarda ikamet eden az sayıdaki Yahudi nüfusunun bölgeye büyük ölçüde dışarıdan göç ettiği anlaşılmaktadır. İlk başlarda Yahudiler içinde egemen unsuru Arap Yahudileri oluştururken bu durum zamanla değişmiş ve Avrupalı Yahudiler (İspanyol, Portekiz, Alman, İtalyan) hakim unsuru oluşturmaya başlamışlardır. Ne var ki, batılı Yahudilerin bölgeye yönelik ilgileri sınırlı olmuştur. Bu durum söz konusu bölgenin on altıncı yüzyılda Yahudi nüfus nezdinde pek rağbet görmediği ve Yahudilerin bu bölge yerine imparatorluğun farklı bölgelerinde yaşamayı tercih ettiklerine işaret etmektedir.

In 1516, following the victories of Ottoman Sultan Selim I (r. 1512-20) at the battles of Mercidabık and Ridaniye against the Mamluks, the sanjacks of Ajloun, Nablus, Lajjun, Gaza, Jerusalem and Safad were incorporated into the Ottoman realm. These sanjacks became administrative units attached to the Province of Damascus during remaining part of the sixteenth century. The geographical area of these sanjacks consisted of modern-day Jordan, the northern Lebanon, and a large portion of Israel. Palastine, a complex region that is historically hard to define its geographical boundaries, was also within the borders of these sanjacks. This dissertation aims to examine the Ottoman rule in the region which constitutes one of the most controversial geographies of the modern world in the sixteenth century by closely looking at its administrative and demographical structures.This dissertation that was based on the sixteenth-century Ottoman records and particularly on the Tapu Tahrir registers demonstrates that the region under consideration consisted of various religious and ethnic groups in the sixteenth century. While the Muslim Arabs dominated the area in terms of population, the Muslim Turks who represented the ruling elite and the military class and some of the Muslim Kurdish tribes were also visible in the archival records. Among the non-Muslims, the local Christian Arabs formed the most dominant ethic and religious groups while it is also possible to see some other Christian ethnic groups including Armenians, Copts, and Syriacs in the records. The archival material at our disposal testifies that the Jews formed the lowest demographic component of the region. The Arab origin Jews were the largest group among the Jewish population at the early phases of the Ottoman rule. However, the demographical composition of the Jews changed with the arrival of the European Jews from Spain, Portugal, Germany, and Italy. While the immigration wave continued during the sixteenth century, the region was never became the an attractive center for the European Jews immigrating into the Ottoman lands since most of them chose to settle in other parts of the empire.