Kentsel alanlarda ağaçların koruma ve estetik değerlerinin saptanması (Topkapı Sarayı örneği)

Abstract

Son yıllarda kırsal kesimden kentlere gerçekleşen göçler, kentlerin nüfusunun artmasına ve kent içindeki doğal alanların hızla bozulmasına sebep olmuştur. Günümüzde insanlar bozulan yaşam alanlarını yaşanabilir hale getirmek için kent içinde doğal yeşil unsurları arttırma çabası içine girmişler ve bu çaba sonucunda `Kentsel Alan Ağaçlandırmaları` kavramı ortaya çıkmıştır. Kentin uzun ömürlü doğal elemanları olan ağaçların kent insanına sosyolojik, psikolojik, görsel, rekrasyonel katkılarının yanında kent iklimini iyileştirme, toprak ve su koruma gibi ekolojik katkıları da bilinmektedir. Teorik olarak bilinen bu katkılara önceki yıllarda yapılan çalışmalarda fazlasıyla yer verilmesine karşın koruma ve değer belirleme konularının yeterince ele alınmadığı görülmektedir. Bu nedenle kent ağaçlarının koruma önem düzeylerinin ve estetik değerlerinin belli formül ve modellerle ortaya konarak bir değer yargısı oluşturmak oldukça önem taşımaktadır. Yaşanabilir bir kentin olmazsa olmazı ağaçların koruma ve estetik değerlerinin bilinmesi, mevcut durumun korunması ya da iyileştirilmesine yönelik çalışmalara ışık tutmaktadır. Ağaç değeri belirleme kapsamında, günümüzde farklı ülkelere ait farklı yöntemler kullanılmaktadır.Bu tez kapsamında uzun yıllar süren yapım aşaması ve önemli dönemlere ev sahipliği yapmış olması ile İstanbul'un en kıymetli tarihi mekanlarından biri olarak dikkat çeken Topkapı Sarayı'ndaki ağaçların koruma ve estetik değerlerinin araştırılması amaçlanmıştır. Bu amaca ulaşmak için Topkapı Sarayı'ndaki ağaçların estetik değerleri kapladığı alanı, beklenen ömrü, peyzajdaki önemi ve konumu, diğer ağaçların varlığı, çevresel ilişkileri, formu ve özel faktörleri göz önüne alınarak Helliwell yöntemine göre hesaplanmıştır. Saray bahçesindeki ağaçların toplam konfor değeri 4.091.075 £ bulunmuştur. 419 ağaç içerisindeki estetik değeri en yüksek ağaç 204.800 £ ile ikinci avludaki Platanus x acerifolia olurken, estetik değeri en düşük ağaç ise 112,5 £ ile birinci avludaki sınırlama için dikilen genç Cupressus sempervirens fertleri olmuştur. Ağaçların koruma değerleri ise Arbour yaklaşımı kapsamında, göğüs yüzeyi, tür niteliği ve mevcut koşulları hesaplanarak tayin edilmiştir. Bu değerler ile saray bahçesinde 9 adet anıt ağaç, 23 adet anıtsal nitelikte ağaç, 150 adet çok yüksek, 55 adet yüksek, 47 adet orta ve 135 adet zayıf koruma önem düzeyinde ağaç belirlenmiştir.Bu çalışma ile, her geçen yıl ziyaretçi sayısı artan, geçmişi geleceğe taşıyan kültür mirasımızın canlı tanıkları olan Topkapı Sarayı'ndaki ağaçlara somut değerler kazandırılmış, mevcut durumları irdelenmiş ve bakım, tedavi ya da sahadan çıkarma gibi müdahelelere karar verme imkanı sağlanmıştır.

In recent years, migrations from rural to urban areas have led to an increase in the population of cities and a rapid deterioration of natural areas within cities. Today, in order to make damaged habitats livable again, people have attempted to increase natural green elements in cities and as a result of this effort, the concept of `Urban Afforestation` has emerged. Trees, as the long-lasting natural elements of cities, are known for their ecological contributions such as urban climate improvement, soil and water conservation, in addition to their sociological, psychological, visual, and regressive contributions to urban societies. Although these contributions which are known theoretically have been extensively covered in previous studies, it is observed that conservation and valuation issues are not adequately addressed. For this reason, it is very important to make a value judgment of urban trees, revealing their conservation importance and aesthetic values with certain formulas and models. Knowing the conservation and aesthetic values of trees, that are a must for a livable city, sheds light on the studies to protect or improve the current situation. Today, several methods from different countries are used in determination of tree value.In this study, it is aimed to examine the aesthetic values of the trees in the Topkapı Palace, which is one of the most significant historical places in Istanbul with its long construction time and that it has been home to historic periods. In order to achieve this goal, the aesthetic values of the trees in the Topkapı Palace are obtained using the Helliwell method by considering the area covered, life expectancy, importance and location in the landscape, presence of other trees, environmental relations, form and special factors of each tree. Total calculated comfort value of the trees in the garden of the palace is £4.091.075. Among 419 trees, the Platanus x acerifolia in the second courtyard has the highest aesthetic value as £204.800 and the young Cupressus sempervirens trees in the first courtyard which were planted to border the garden, have the lowest value as £112.5. The conservation importance of the trees is determined by considering the chest surface, species quality and current conditions within the scope of the Arbour approach. With these values, the following findings are identified to be in the garden of the palace: 9 monumental trees, 23 monumental candidate trees, and 150 of very high, 55 of high, 47 of medium and 135 trees of low conservation importance.Thus, the trees obtain concrete values and also the significance of urban trees is emphasized. With this study, the aesthetic and conservation values of the trees in Topkapı Palace will be determined in order to have live witnesses of our cultural heritage carrying the past with increasing number of visitors every year.