Ali el-Arabî İlyasʹın Evsâf-ı Binâ-yı İstanbul ve Binâ-yı Ayasofya adlı eseri (Tahlil ve metin)

Abstract

XVI. yüzyılın II. yarısında Semiz Ali Paşaʹnın hizmetinde bir muallim olan Ali el-Arabî İlyas tarafından kaleme alınan Evsâf-ı Binâ-yı İstanbul ve Binâ-yı Ayasofya adlı risale, İstanbulʹun ve Ayasofyaʹnın tarihini anlatmaktadır. Kostantiniyyeʹnin fethinden sonra Rumca metinlerin Türkçeʹye çevrilmesiyle birlikte Osmanlı tarihçileri ve müellifleri arasında Kostantiniyyeʹnin ve Ayasofyaʹnın tarihini yazma geleneği başlamıştır. Bu geleneğin Kanûnî Sultan Süleyman dönemindeki halkasında Ali el-Arabî İlyas ve risalesi yer almaktadır. Kostantiniyye ve Ayasofya tarihi hakkında Osmanlı müelliflerince yazılmış metinler genel hatlarıyla birbirinin tekrarı gibi görünmektedir. Fakat metinlerde zaman içinde yapılan ve incelemeler sonucunda fark edilen değişiklikler, siyasi mesajlar içermektedir. Şüphesiz Ali el-Arabî İlyas risalesini devletin politikaları doğrultusunda şekillendirmiştir. Eserin gerek yurt içindeki gerekse yurtdışındaki kütüphanelerde birçok nüshası bulunmaktadır. Maalesef ulaşabildiğimiz nüshalardan hiçbirisi müellif hattı değildir. Biz temin edebildiğimiz 7 nüshanın 5ʹi ile édition critique yaptık. Bunu yaparken en sağlam metni ortaya çıkarmaya gayret sarf ettik ve araştırmacıların hizmetine titizlikle yürütülmüş bir çalışma sunmayı hedefledik.Anahtar Kelimeler: Ali el-Arabî İlyas, Ayasofya, İstanbul, Kostantiniyye

The risalah called Evsâf-ı Binâ-yı İstanbul ve Binâ-yı Ayasofya was written by Ali el-Arabî İlyas who was a muallim serving to Semiz Ali Pasha in the 2nd half of XVI. century is about the legendary history of Istanbul and Hagia Sophia. The tradition of writing history of the Constantinople and Hagia Sophia started among Ottoman historians and authors via Romaic texts were translated into Turkish after conquering of the Constantinople. The text of Ali el-Arabî İlyas was included in the ring of this tradition during the period of Suleiman the Magnificient.The texts written about the Constantinople and the Hagia Sophia by Ottoman authors seem like repetitions of themselves. But the alterations made in the texts by time and discerned as a result of detailed surveys contains political messages. Definitely Ali el-Arabî İlyas formed his work according to the policy of the state.There are many copies of the work both in the libraries in our country and in the libraries abroad. Unfortunately, none of the copies of the work are author copy. We made édition critique on the 5 versions of the work among 7 ones. We did our best to find out best text and we tried to present an attentive work to the researchers. Keywords: Ali el-Arabî İlyas, Hagia Sophia, Istanbul, Constantinople