Vııı. ve xıı. yüzyıllar arası Mâverâünnehir`dekurulan devletlerin sosyal ve idarî yapısı

Abstract

Mâverâünnehir sahip olduğu coğrafî özellikler ve jeopolitik konumu nedeniyle tarih boyunca zengin bir kültüre ev sahipliği yapmıştır. Bölgeye farklı zamanlarda yerleşen halklar, ekonomik faaliyetleri ve yayılan dinlerin yanı sıra Hint, Çin, İran ve Türk kültürlerinin kaynaşma noktasında olması bölge kültürünün zengin ve çeşitli olmasının kaynağını açıklar. Durumun böyle olmasıyla birlikte bölge tarihiyle ilgilenen araştırmacılar oluşan bu kültürün genellikle İran Kültürü etkisiyle meydana geldiğini ifade etmişlerdir. Tarihsel süreç içerisinde Mâverâünnehir'e yapılan göçler, nüfus ve kurulan siyasi yapılara bakıldığında İran devletlerinin ve kültürünün etkisi olmakla birlikte iddia edildiği boyutlarda olmadığı görülmektedir. Hatta İran'da kurulan Saka ve sonrasında Part hâkimiyetiyle Türk idarî anlayışının bölgeye aktarıldığını söylemek mümkündür. Türk kültürünün şekillendiği Ural ve Altay dağları arasındaki saha aynı zamanda Türk nüfusunun yoğunluk teşkil ettiği bir bölgedir. Burada oluşan siyasî kurumlar ve sosyal yapı Sakalar çağından itibaren Mâverâünnehir Kültürü'nün şekillenmesinde etkin olmuştur. Ak-Hunlar ve Gök-Türkler devirlerinde daha belirgin olarak görülen bu durum İslâm fetihleri başlamadan önce Mâverâünnehir'in genel görüntüsü hakkında bilgi vermektedir. Emevîler ve Abbasîler devirlerinden itibaren bölgede İslâmlaşmanın başlamasıyla yeni bir kültür oluşmaya başlamıştır. Türklerin sosyal ve siyasî hayatında başlayan değişime paralel olarak gelişen İslâmlaşma süreci çerçevesinde her zaman iki taraf arasındaki etkileşime açık olmuştur. Nitekim söz konusu devrede Türk devlet teşkilatındaki görevlilerin kullandıkları unvanlar değişirken dinî yeni kurumlar da ortaya çıkmıştır. Buna karşılık Gök-Türkler döneminde bozkır ve şehir Türklerinin bütünleşmesiyle birlikte ortaya çıkan kültürel birikim İslâm Medeniyetinin gelişmesine ve Türk- İslâm Sentezi'nin oluşumuna da önemli katkılar sağlamıştır.ANAHTAR KELİMELER: Mâverâünnehir, Türkler, Türk Kültürü, İslâmlaşma, Sâmânîler, Karahanlılar.

Transoxiana has hosted a rich culture throughout history because of its geographic features and geopolitical location. The peoples who settled in the region at different times, their economic activities and spreading religions, as well as Indian, Chinese, Iranian and Turkish cultures at the point of fusion, explains the source of the richness and diversity of the region's culture. With that being the case when researchers interested in the history of the region often expressed the resulting culture is influenced of Iranian culture. In the historical process, migrations to Transoxiana, population and political structures looked which although the influence of Iranian states and culture, it is seen that it is not in the dimensions it is claimed. In fact, with Scyth and Parth domination established in İranian it is possible to say that the Turkish administrative understanding was transferred to the region.The area between the Ural and Altai mountains, where the Turkish culture is shaped, is also a region where the Turkish population is concentrated. The political institutions and social structure formed here have been effective in shaping Transoxiana culture since Scyths era. This situation, which is more prominent in Ak-Hun and Gök-Türk periods, gives information about the general appearance of Transoxiana before the Islamic conquests began. Since of the Umayyads and Abbasids, a new culture began to emerge with the beginning of Islamization in the region. It has always been open to interaction between the two sides within the framework of the process of Islamization, which has developed in parallel with the change that started in the social and political life of the Turks. As a matter of fact, while the titles used by the officials in the Turkish state organization changed, religious new institutions emerged. On the other hand, the cultural accumulation that emerged with the integration of the steppes and city Turks during the Gök-Türkler period contributed to the development of the Islamic Civilization and the formation of the Turkish-Islamic Synthesis.KEY WORDS: Transoxiana, Turks, Turkish Culture, Islamization, Sâmânîds, Karakhanids.