Pertevî Ali Efendi`nin Rebî`ü`l-Mülk ve Adâb-ı Sülûki`l-Mülûk adlı eseri (Tahlil ve metin)

Abstract

Çalışmamızın konusu olan Rebîʻü'l-mülk ve âdâb-ı sülûki'l-mülûk, XVII. yüzyılın ilk yarısında kadılık görevinde bulunmuş olan Pertevî Ali Efendi'ye aittir. Eser siyasetname geleneğinin II. Osman dönemine ait halkasında yerini almaktadır. Rebîʻü'l-mülk II. Osman adına yazılmış olup genel olarak, hükümdar başta olmak üzere sadrazam, vezirler, defterdarlar, emirler, valiler, mülazımlar vs. yöneticilerin sahip olması gereken özelliklerden bahsetmektedir ve padişaha bu kimselerin nasıl eğitileceğine dair nasihatlerde bulunmaktadır. Yazar, anne ve baba için en önemli vazifenin evladın eğitimi olduğu hususuna vurgu yapmaktadır. Bu haliyle eserin, dönemin bozukluklarına yönelik özel bir yaklaşım ortaya koyduğunu söyleyemeyiz. Bir başka deyişle Rebîʻü'l-mülk ve âdâb-ı sülûki'l-mülûk, kendisiyle çağdaş bir başka siyasetname türü eser olan Kitâb-ı Müstetâb gibi devlet mekanizmasındaki bozulmadan ve bozulmanın sebeplerinden söz eden, çözüm önerileri getiren bir mahiyete sahip değildir. Fakat bununla beraber, eserin Osmanlı Devleti'nin o dönemindeki manzarasını hiç yansıtmadığını düşünemeyiz. Şöyle ki yazarın devlet adamlarının sahip olması gereken vasıflar olarak sıraladığı özelliklerin her birinin, aslında kendi dönemindeki idarecilerde eksik olduğunu gözlemlediği özellikler olduğunda şüphe yoktur. II. Osman'ın genç yaşta cülus etmiş, yeniliklere açık bir padişah olması nazar-ı dikkate alındığında, Pertevî Ali Efendi'nin Rebîʻü'l-mülk adlı eseri padişaha devlet düzenindeki bir takım pürüzleri gösterebilmek maksadıyla yazmış olduğu kolaylıkla anlaşılmaktadır. Netice itibariyle bu eser yazıldığı dönem ve sunulduğu padişah açısından önemli bir döneme aittir. Tarihi daha iyi anlayabilmek için Rebîʻü'l-mülk gibi kenarda köşede kalmış eserlerin araştırılıp gün yüzüne çıkartılması gerektiği kanaatinden hareketle bu çalışmayı hazırladık. Anahtar Kelimeler: Pertevî Ali Efendi, Rebîʻü'l-mülk ve âdâb-ı sülûki'l-mülûk, siyasetname.

The subject of our work is the Rebîʻü'l-mülk ve âdâb-ı sülûki'l-mülûk, which belongs to Pertevî Ali Efendi, who had served as a judge in the first half of the XVII. century Rebîʻü'l-mülk was written in the name of Osman the Second and generally refers to the properties which mainly the Emperor and other rulers like the Grand vizier, other viziers, registers, orders, governors and leautenants must have had and additionally gives adviced to the Emperor about how to train these people. The author implies that the primary duty of parents is to train their children. Taking this into account, we should tell that this study has a special approach in finding the corruptions of that period of time. In other words, Rebîʻü'l-mülk ve âdâb-ı sülûki'l-mülûk does not have the nature of talking about the corruption in State mechanism and it's reasons by adding the solutions like the other study titled Kitab-ı Müstetab which was written in the same period. In addition, we can not say that the study never reflects the soul of Ottoman State at that time. In such a way that there is no doubt that the properties which the author refers as the governors should have were the missing properties of that time's administers as the author observed.Key words: Pertevî Ali Efendi, Rebîʻü'l-mülk ve âdâb-ı sülûki'l-mülûk, politicsbooks.