Birgi geleneksel yerleşim dokusunun koruma ilkeleri açısından değerlendirilmesi

Abstract

ÖZET Bu tezin amacı; Ege Bölgesi'nde, İzmir İlinin Ödemiş İlçesi'ne bağlı olan Birgi Bucağı 'nın sahip olduğu geleneksel yerleşim dokusunun incelenmesi ve bu dokunun çevreden gelen bütün etkileri de dikkate alan bir koruma yaklaşımı ile korunması için kentsel ve yapı ölçeğinde öneriler getirmektir. Tez beş bölümden oluşmaktadır. 1. Bölümde; Birgi'nin genel olarak tanıtımı yapılmış, tarihçesi, doğal yapısı, topoğrafik özellikleri, bitki örtüsü, su kaynakları ve iklimsel özellikleri incelenmiştir. Yukarıda açıklanan özellikler incelenirken, bu etkenlerin, tezin ileriki bölümlerinde ele alman kentsel ve yapı ölçeğine yönelik koruma önerilerine etki edebilecek yönleri ortaya çıkarılmıştır. 2. Bölümde; Birgi'nin sahip olduğu sosyal ve fiziksel yapının analizi yapılmıştır. Bu bölümde Birgi'nin demografik yapısı, sosyal yapısı, ekonomik yapısı alt başlıklar açılarak incelenmiştir. Birgi geleneksel yerleşim dokusunun fiziksel özellikleri, kentsel ve yapı ölçeğinde olmak üzere iki ana başlık altında değerlendirilmiş, bu konularda yapılan tesbitler ve analiz çalışmaları sunulmuştur. Yapılan bu çalışmalar kentsel ölçekte arazi kullanımım, kentsel doku analizini, sokak oluşumu ve karakteristiğini, yapı ölçeğinde ise mülkiyet durumunu, fonksiyonel analizi, strüktürel tipolojiyi, yapıların fiziksel durumlarını ve geleneksel yerleşim dokusu içerisinde yeralan yapıların kat sayılarının tesbiti ve incelenmesini içermektedir. 3. Bölümde; Birgi geleneksel yerleşim dokusunu oluşturan yapı türleri, başlıklar altında incelenmiştir. Birgi'nin sahip olduğu anıtsal yapıların envanteri çıkarılmış ve erişilebilen kaynaklardan elde edilen veriler ışığında, bu yapılar ile ilgili tanıtıcı bilgiler verilmiştir. Bu bölümün devamında, Birgi geleneksel konut mimarisinin detaylı bir şekilde çözümlenmesi yapılarak, elde edilen tipolojik veriler planlama, cephe kurgusu ve strüktürel olarak ortaya konulmuştur. 4. Bölümde; Çağdaş anlamdaki koruma olgusunun gelişimi ve geçirmiş olduğu evreler, dünyada ve Türkiye'de olmak üzere iki ana başlık altında incelenmiştir. Çağdaş koruma olgusunun gelişimini etkileyen uluslararası kuruluş ve toplantılar kronolojik bir sıra içerisinde anlatılmıştır. Bu bölümde ayrıca Birgi geleneksel yerleşim dokusunun koruma kavramı içerisinde karşılaştığı sorunlar ortaya konulmuştur. Bu sorunlar sosyal, yasal, ekonomik ve teknik içerikli olmak üzere toplam üç ana başlık altında Iincelenerek, nedenleri araştırılmıştır. 5. Bölümde; Sonuç olarak, Birgi geleneksel yerleşim dokusunun korunması için uygulanması gerekli görülen çözümler, kentsel ve yapı ölçeğinde olmak üzere iki ana başlık altında ortaya konulmuştur. Kentsel ölçekte bir önceki bölümde ortaya konulan sorunlara yönelik olmak üzere, sosyo-kültürel, yasal, teknik ve ekonomik alanlarda çözüm önerileri sunulmuştur. Bu bölümde, dünyanın diğer bölgelerinde sıkça rastlanılan ve geleneksel yerleşim dokularının yaşatılıp korunması konusunda olumlu çalışmalardan bir tanesi olarak nitelendirilen, ancak günümüze değin Türkiye'de uygulaması yapılmayan açık hava müzesi kavramı incelenmiş, dünyadaki örnekler hakkında tanıtıcı bilgiler verilmiştir. Birgi'nin de bu tür bir açık hava müzesi olabilecek özelliklere sahip bulunduğu belirtilerek, bu amaçla hangi çalışmaların yapılması gerektiği, ana hatları ile ortaya konulmuştur. Ayrıca yapısal ölçekte, geleneksel konut mimarisinin korunması konusunda, bir önceki bölümde açıklanan sorunlara yönelik çözüm önerileri sunulmuştur. II

English Summary The purpose of this thesis is; to analyze traditional settlement fabric of town of Birgi located in Ödemiş country of Izmir province in Aegean Region, and to generate recommendations in urban and individual building scales for a wholistic preservation. Thesis consist of 5 chapters. In the First Chapter; a general description of Birgi and its history, natural formation, topographic characteristics, flora, water resources and climate are presented. While doing so, the elements that can affect urban and individual building preservation recommendations, the subject matter of subsequent chapters, are stressed. In the Second Chapter; social and physical structure of Birgi is analyzed and evaluated. In this section, demographic structure, social structure and economic structure of Birgi are analyzed under sub-topics. The physical characteristics of traditional settlement fabric in Birgi are analyzed under two main topics, and survey and analytical studies on the subject are presented. These studies consist of land-use, urban fabric analysis, street formation and its characteristic in urban scale; and ownership pattern, functional analysis, structural topology, physical conditions and survey of number of flats and its analysis of buildings. In the Third Chapter; classification of building topology that constitutes settlement fabric of Birgi is examined. Inventory of monument buildings in Birgi is made, and introductory information in the light of facts obtained from accessible sources about these buildings are given. Subsequently, topological data obtained from a detailed analysis of traditional house architecture in Birgi, is organized in terms of planning, facade structure and building structure. In the Fourth Chapter; development and evolution of contemporary preservation phenomenon is examined under the topics of the World and Turkey. International organizations and conferences that influenced the development of contemporary preservation phenomenon are presented in chronological order. In addition, problems related to the scope of preservation concept that traditional settlement fabric in Birgi faces are presented. These problems and their reasons are investigated as the three main topics of social, economic and technical contents. IllIn the Fifth Chapter; as conclusion, solutions necessary for the preservation of traditional settlement fabric in Birgi are suggested under the categories of urban scale and individual building scale. In urban scale socio-cultural, technical and economic solutions, to the problems stated in the previous chapter are offered. In this section, open museum concept; which is commonly seen in other parts of the world, and is appraised as one of the positive efforts to preserve and vitalize traditional settlement fabrics, but could not be realized in Turkey; is examined and discussed. It is suggested that, Birgi has the characteristics necessary for an open museum. Studies required for such a possible conversion is outlined. In addition, recommendations are stated to solve problems related with preservation of traditional house architecture. IV