Geleneksel Türk yerleşmelerinin günümüz kentlerinde sürdürülebilir özelliklerin belirlenmesi üzerine bir araştırma

Abstract

ÖZET Günümüzde kentlerimiz bulundukları çağla barışık değildir. Çağımızda bilim ve teknoloji, insanlık tarihi boyunca görülmeyen olağanüstü bir hızla gelişmektedir. Her yenilik insanın günlük hayatında konfor artışlarına neden olmaktadır. Bütün bu gelişmeler sonucunda, günümüz kentlerinin çağın insanına, en üst seviyede konfor sağlayacak biçimde olması beklenmelidir. Buna karşılık bugün konutlarımız ve kentlerimiz, insanın doğasına, yani sosyal ihtiyaçlarına, psikolojik yapışma önem verilmeden, doğal girdilere olan ihtiyaçtan dikkate alınmadan oluşturulmaktadır. Toplumun sosyo-kültürel yapışma, kent kimliğuıin korunmasına, insan ölçeğine, kentsel dış mekan yaşantısı ihtiyacına ve yerleşmenin bulunduğu yörenin çevre faktörlerine önem verilmemektedir. İnsanlar, kimliğini yitirmiş, kalitesiz, dış mekan yaşantısı zedelenmiş çevrelerde, birbirlerine ve kente yabancı olarak yaşamaktadırlar. Kültürel mirasımızı oluşturan, geleneksel Türk yerleşmelerini incelediğimizde ise, bu yerleşmelerin bulunduğu bölgenin çevre faktörleriyle, kendini yaratan toplumun sosyo-kültürel yapısıyla, insanın doğasıyla ve ihtiyaçlarıyla tam bir uyum içinde olduğu gözlenmektedir. Geleneksel Türk yerleşmeleri bulundukları çağ ile de barışıktır. Zamanına göre yeterli konforu yüzyılların verdiği bir tecrübeyle kullanıcılarına sunmuştur. Bu tecrübelerin pek çoğu günümüzde de geçerlidir. Çünkü çok uzun zaman dilimleri içinde edinilen bu tecrübeler, insan doğasının temel özelliklerini yansıtır. Bunlar zaman içinde değişmeyen ihtiyaçlardır. Her zaman için bulunulan bölgenin özelliklerine göre yaklaşım biçimi belirlendiğinden, özellikle Anadolu gibi üzerinden çok farklı iklimler, farklı doğal yapılar ve kültürel çeşitlilik taşıyan bir bölgenin onu oluşturan her alt bölgesinin kendine has özellikleri ve yöresel kimliğinin bulunması büyük bir zenginlik yaratmaktadır. Kent kimliklerinin korunması yoluyla kültürel sürekliliğin sağlanmasının yanısıra, kentsel çevreleri daha yaşanır kılmak yönünde, geleneksel yerleşmeler önemli ipuçları taşımaktadır. Geleneksel Türk yerleşmelerinin, günümüz kentlerinde sürdürülebilir özellikler taşımalarının nedeni, insanı temel alarak biçimlenmeleridir. Sürdürülebilir özelliklerin araştırılması, asla biçim aktarımları şeklinde olmamalıdır. Geleneksel Türk yerleşmelerinin bizde bıraktığı olumlu etkiler, biçim kabuğundan annddmalı, bu olumlu etkileri oluşturan soyut nedenler araştırılmalıdır. Bu olumlu etkileri oluşturan soyut nedenlerin araştırılması tezin amacını oluşturmaktadır. Bu amaçla; 1. Bölümde; `Geleneksel yerleşme` kavramı ve ilişkili kavramlar incelenmiştir. 2. Bölümde; ise geleneksel Türk yerleşmesini oluşturan temel birim olan konuttan başlayarak, bölgesel ölçeğe kadar süren kademeli bir yaklaşım biçimi izlenmiştir. En küçük ölçekten başlayarak, geleneksel Türk yerleşmeleri ölçek bazında, altı alt başlık altında incelenmiştir. Bu alt başlıkları şu şekilde sıralayabiliriz; î) Geleneksel Türk Konutu D) Geleneksel Türk Konutunda Konumlanma, Açık Alanlar ve İç-Dış Mekan İlişkisi DOT) Konutların Birbirleriyle İlişkileri, Negatif Ara Mekanların Oluşumu ve Özellikleri IV) Geleneksel Türk Yerleşmesi Doku Özellikleri V) Geleneksel Türk Kenti VS) Geleneksel Türk Yerleşmesinin Bölgesel Ölçekte İncelenmesim 3. Bölümde ise; Geleneksel Türk yerleşmeleri, seçilen örnek dokular üzerinde yapılan analiz çalışmaları doğrultusunda incelenmiştir. Seçilen dokular üzerinde şu başlıklar allında analiz çalışmaları yapılmıştır. I) Dokularda yol sistemlerinin biçimlenmesinde etkili olan faktörler II) Dokularda doluluk-boşluk oranlan ve yoğuluk İH) Kentsel mekanların doku içindeki oranlan ve biçimlenişleri IV) Yeşil alanların doku içindeki oranlan ve dağılımlan V) Dokularda mekanların özelden kamusala doğru ayrımı 4. Bölümde ise; 2. ve 3. Bölümlerde yapılan araştırmalar sonucu elde edilen, geleneksel Türk yerleşmelerinin günümüz kentlerinde sürdürülebilir özellikleri, öneri uygulama alanlan ve yaklaşım biçimleri ile beraber sıralanmıştır. Sonuç bölümü ise; 4.Bölümde öneri uygulama alanlan ve yaklaşım biçimleri ile beraber sıralanan, geleneksel Türk yerleşmelerinin günümüz kentlerinde sürdürülebilir özelliklerinin, genel bir değerlendirmesi yapılmaktadır.