Sekans kavramı ve mimari tasarımdaki yeri

Abstract

Ill ÖZET Genel olarak bir sistem, elemanlar ve aralarındaki ilişkiler ile oluşur. Elemanlar hem kendi içlerinde birer bütündürler, hem de diğer elemanlarla bir araya gelerek bir üst düzeydeki elemanı oluştururlar. Harfler bir araya gelerek sözcükleri, sözcükler ise cümleyi oluştururlar. Sistemi oluşturan elemanların hem birbirleri ile, hem de sistemin bütünü ile ilişkileri irdelendiğinde elemanların aralarındaki ilişkilere bağlı olarak, iki farklı türde kurgu oluşturdukları ortaya çıkar. Bunlar 'sekansiyel' ve 'simültane kurgu'dur. Sanatlarda da bu kurallara uyan bir biçimsel sistem mevcuttur. Sanatlardaki sekansiyel ve simültane ayırımı büyük ölçüde zaman sanatları ve mekan sanatları ile paraleldir. Ancak zaman ve mekan eserin içinde bulunduğu ortamla ilgili kavramlardır, bu nedenle aralarında farklar vardır. Bunun sonuçlan algılama boyutunda belirgin olarak görülür. Tezin birinci bölümünde ortaya konulan bu fikir tezin ikinci ve üçüncü bölümlerinde sekansiyel ve simültane sanatlarda algılama boyutunda incelenmiştir. Algılama hem fiziksel boyutu ile hem de düşünsel boyutu ile ele alınmış, fiziksel boyutunda hareket ve zaman kavramlarının etkisi, düşünsel boyutta ise mantıksal ve duygusal yön araştırılmıştır. Algılamada zaman ve hareket kavramlarını araştırmak zaman-mekan ve sekansiyel-simültane ayırımını belirgin olarak ortaya koyabilmeyi sağlar. Sekansiyel olduğu halde zaman içinde gerçekleşmeyen veya hareketli olmasına ve zaman içinde yer almasına karşın sekansiyel olmayan örnekler olduğu görülmüştür. Ayrıca bu bölümlerde harekete bağlı bir sekansiyel kurgunun, eserden kaynaklanabileceği, ya da izleyicinin hareketinden kaynaklanabileceği anlaşılmıştır. Sekansiyel kurguda eserin içinde bir gelişme çizgisi vardır. Bu gelişme çizgisine bağlı olarak izleyicinin düşünceleri ve duygulan da 'yönlenir'.IV Simültane sanatlarda ise eser bütünüyle izleyicinin karşısındadır, bu nedenle izleyiciyi duygusal ve mantıksal olarak 'etkiler*. Dördüncü bölümde ise mimarlıkta biçimsel sistem araştırılmıştır. Mimarlıkta biçimsel sistemi oluşturan elemanlar, ?yüzey', Tcütle' ve 'mekan' anlatılmış, daha sonra birbirleri ile ve sistemin bütünü ile ilişkileri incelenmiş ve sonucunda da mimalıkta hem sekansiyel hem simültane kurgu olduğu görülmüştür. Beşinci bölümde ise öncelikle mimarlıkta sekansiyel simültane kurgunun algılanmasının fiziksel boyutu araştırılmış, yüzeylerin, kütlelerin ve mekanların algılanmasında hareket ve zamanın etkisi ortaya konulmuştur. Algılamanın düşünsel boyutunda ise mimarideki duygusal etkileme ve duygusal yönlendirmenin varlığı ortaya çıkarılmıştır. Sonuç olarak da mimrlıkta sekansiyel ve simültane kurgunun çok eksenli bir algılama sistemi ortaya koyduğu anlatılmıştır.

ENGLISH SUMMARY In general terms a 'system' is consisted of elements and their relations. Each element makes a whole by itself and at the same time, it comes together with other elements to form an element on a higher 'level'. Thus letters come together and form a word, words come together and form, a sentence. A closer view to the relations within the elements and with the system itself shows that the elements are structured either 'sequentially' or 'simultaneously1. These principles which are mentioned above correspond to the formal system in arts also. The distinction between sequential and simultaneous structures in art is parallel in many ways to the distinction of time arts and spatial arts. But time and space is about the medium of an art work. Instead sequential and simultaneous is about the formal system -itself. Therefore there are some differences between these two ways of distinctions. The effects can be seen clearly on perception. This idea, which is established in the first chapter of the thesis, is carried forward in the second and third chapters to the perceptional level. Both the physical and thinking dimensions of perception are assessed: the physical dimension according to time and movement and the thinking dimension according to emotion and logic. To assess the time and movement in perception enables us to make a better distinction between space-time and sequential-simultaneous. There are artworks which are sequential and do not take place in time and also those which take place in time but not sequential The analysis shows that both the movements of the perceiver and the object may cause a sequential perception. hi sequential structuring of the formal system there is a linear progress which 'orients' the thoughts and emotions of the perceiver. Whereas inVI simultaneous structuring the whole work is in front of the perceiver therefore it 'affects' him. In the fourth chapter a research on the formal system in architecture is established. First, the elements in architecture -'surface', 'mass' and 'space'-, then the relations of the elements are explained, m this chapter it is found out that there are sequential and simultaneous structuring in the formal system of architecture also. In the fifth chapter firstly the physical dimension of architectural perception is taken into consideration, and in this context the effects of movement and time on the perception of surfaces, masses, and spaces is revealed Then in the second part of the chapter the thinking dimension, thus the logical and emotional 'effects' and the logical and emotional 'orientation' in architectural perception are taken into consideration. The results showed that the sequential and simultaneous structuring in architecture create a perceptional system which works on several axis both simultaneous and sequential.