Trablusşam kentsel sit alanının incelenmesi ve içinde yer alan sivil mimarlık örnekleri üzerine bir araştırma

Abstract

Özet Lübnan'ın kuzeyinde yer alan Trablus şehri, bugün, Lübnan Cumhuriyeti'nin hem ikinci büyük şehri hem de ikinci başkentidir. Çok eski bir şehir olan Trablus'un yazılı tarihi üç bin sene öncesine dayanır. Lübnan tarihinde çok önemli rollar oynamış olan Trablus, günümüzde; Trablus merkez ve küçük liman El-Mina bölümlerinden oluşmaktadır. Memluk Döneminde devletin ikinci merkezi, Osmanlı Döneminde ise vilayet merkezi olan Trablusşam, dünü ve bugünü birleştiren bir köprü kenttir. Bugün hâlâ ayakta olan Eski Trablus, Memlukların yapımı olup 150 anıtsal eseri ve bozulmamış mimarî dokusuyla Akdeniz Sahil Şehirleri arasında; tarihî eser sayısı bakımından en zengin ve mimarî yapı açısından en bozulmamış şehirdir. Ayakta kalan Memluk eserlerinin sayısı bakımından ise Kahire'den sonra ikinci sıradadır. Trablus Kentsel sit alanı, Memlukların 1289 yılında şehri fethetmeleriyle kurulmuştur. Osmanlı Döneminde daha da gelişen şehrin dokusuna, bu dönemde yeni güzellikler eklenmiştir. 700 senedir ayakta olan şehir, doğunun gizemli havasının sokaklarında dolaştığı yaşayan bir müzedir. Sokakları, evleri, çarşıları, hamamları, camileri, medreseleri, hanları... günümüzde işlevine devam etmektedir. Trablus'un anıtsal eserleri birçok araştırmacı tarafından incelenmiş ve üzerine kitaplar yazılmıştır. Ancak şehrin genel dokusunu oluşturan ve anıtsal eserlerin ayrılmaz bir parçası olan sokaklar ve bunları oluşturan evler daha önce herhangi bir araştırmanın konusu olmamıştır. Olanaklar dahilinde bu konudaki eksikliği gidermeyi hedefleyen çalışmamızın özünü, şehrin kimliğini belirleyen bu yapılar oluşturmaktadır. Araştırmaya kapsamlı bir nitelik kazandırmak amacıyla inceleme çalışmaları tek bir bölgeyle sınırlandırılmamış, kentsel sit alanını oluşturan bütün mahallelerden evler seçilerek incelemeye dahil edilmiştir. Böylece Trablus geleneksel evinin çeşitli tarihi dönemlerde, coğrafi yerine ve sosyo-ekonomik faktörlere göre gelişimi irdelenebilmiştir. Çeşitli mahallelerde inceleme yapma arzusu, kentsel sit alanının gelişimini ve dokusunu oluşturan faktörlerin araştırılmasını gerektirmiştir. Ayrıca şehirde farklı mimarî üslupların birarada sergilenmesi sebebiyle kentsel sit alanının çevredeki komşu sit alanlarıyla olan ortak ve farklı özellikleri de tarafımızdan incelenerek araştırmaya dahil edilmiştir. Bu sit alanları içerisinde yer alan evlerin benzerlik ve farklılıkları da araştırma içerisinde yer almaktadır.Sonuç olarak; Trablus evleri şehrin anıtsal eserleri kadar önemlidir ve kentsel sit alanının ayrılmaz bir parçasıdır. Ömrü 200 ilâ 700 sene arasında değişen bu evler birçok sebepten dolayı tahribata uğramıştır ve acilen koruma altına alınması gerekmektedir. Bu çalışmada, kentin genel dokusunu korumayı hedeflemesi gereken restorasyon çalışmalarının hangi kademelerde gerçekleşmesi gerektiği vurgulanmış, takip edilmesi gereken adımlar ve evlerin restorasyonu ile ilgili öneriler maddeler halinde sunulmuştur. Khaled Tadmori Haziran 2000 ®

Survey of the Old Tripoli City and Analysis of Examples of Architectural Civil Structures SUMMARY Situated in North Lebanon, Tripoli is the second largest city in the country. The history of Tripoli dates back to about 3000 years. Tripoli played an important role in the history of Lebanon and is today made up of two regions: the old city center and a small harbor-city, el- Mina. During the Mameluke Era, Tripoli was the second most important city of the Mameluke State. In the Ottoman Era, Tripoli was the capital of a province. This long history made Tripoli a melting pot for different civilizations. Today, some 150 Mameluke monuments still stand in Tripoli making it one of the richest historical cities of the Mediterranean and the second largest, and most preserved, Mameluke city after Cairo. The present city of Tripoli was founded in year 1289 after the Mameluke conquest. In the Ottoman Era, the city enlarged further and added more beauty over the last 700 years. It is in all means `a living museum`. The by-streets, houses, markets, hamams, mosques, madrasahs, and caravansarays are maintaining the same function since their foundation. Many Tripolitan monuments have been examined by many researchers. However, no study was conducted so far about the general structure of the by-streets and houses. These structures define the identity of Tripoli and studying them will shed light on this very important part of the city. In order to make a firm analysis, the present study is not bound to a specific region, but comprises all the districts and many selected houses. This way, houses from Tripoli, dating back to different historical periods, containing elements of different architectural styles, present in variable geographical locations, and historically owned by people of different social positions have been analyzed. To examine the different districts, a general study of the factors through which the city has passed while growing in size was conducted. When comparing Tripoli to other neighboring cities in term of the city structure, many different and similar factors were encountered. Moreover, the houses exhibited some common structures also encountered in neighboring areas in addition to special structures unique for Tripoli and sometimes limited to one house. As a result, the Tripolitan houses are as important as any other historical monument present in the city and form an important part of the city structure. Ranging between 700-200 years of age, many of these houses were exposed to destruction and need an urgent rescue. Finally, restoration plans should only be done based on protecting the general structure of the city, thus dealing with it as a coherent single structure. The present study includes detailed notes on the steps to be followed when planning the restoration of the investigated monuments.