Konut tasarımında esnek planlama amaçlı yaklaşımlar ve tasarımda kullanıcı katılımının öneminin Eskişehir örneğinde incelenmesi

Abstract

ÖZET Çalışmanın konusu; `Konut Tasarımında Esnek Planlama Amaçlı Yaklaşımlar ve Tasarımda Kullanıcı Katılımının öneminin Eskişehir örneğinde incelenmesidir. Tez kapsamında beş bölüm bulunmaktadır. Tez amaç ve kapsamı ile bölüm içerikleri şu şekildedir: Konut; insan tarafından oluşturulan çevredeki en yaygın bina tipidir. Farklı kültürlerde ve toplumlarda inşa edilmiş çevrenin önemli bir bölümünü konutlar oluşturmuştur. Konut ile içinde yaşayan bireyler arasındaki ilişkiler, sanıldığından çok daha karmaşık ve çok yönlüdür. Tasarım sırasında bu ilişki çok zayıf kalmakta çoğu zamanda tasarımcı tarafından gözardı edilmektedir. Bu ana temadan yola çıkılarak; giriş bölümünde amaçlar tanımlanmakta ve sorunun incelenmesi için benimsenen metodoloji açıklanmaktadır. Bölüm 1'de; dünyada ve Türkiye'de barınma, konut ve toplu konut kavramlarının tarihsel gelişmeleri ele alınmaktadır. Bu bölümde; insan gereksinmeleri içinde barınma kavramının yeri, barınma gereksiniminin zorunlu bir sonucu olarak konut, konutun farklı tanımları açıklanmaktadır. Tarihsel süreç içinde; günümüze değin, farklı evrelerde toplu konut kavramının gelişimi ortaya konulmaktadır. Sanayi Devrimi öncesinden başlayarak, Sanayi Devrimi dönemi ve ütopyalar döneminde konut kavramı irdelenmektedir. Modernist düşünce ile gelişen toplu konut kavramının analiziyle II. Dünya Savaşı'ndan günümüze kadar olan perspektifte toplu konut tasarımına yaklaşımlar incelenmektedir. Dünyadaki bu gelişmelere paralel olarak tarihsel süreç içinde Türkiye'de de toplu konut kavramının değerlendirilmesi yapılmaktadır. Konut tasarım süreci, ilkel toplumlardan sonra, isimsiz yapı ustaları tarafından geleneksel yöntemlerle üretilmiş ve barınmanın toplu üretim ile karşılandığı günümüze değin büyük bir değişim geçirmiştir. Konut üretiminin kitlesel hale dönüşmesi, hem kullanıcı-tasarımcı arasındaki ilişkileri ortadan kaldırmış hem de gereksinimleri-konuttan beklentileri kestirilemeyen kullanıcılar için konut alanları inşa edilmesine neden olmuştur. Bu durum 1. Bölümde aktarıldığı gibi sanayi dönemi yerleşim alanlarında sağlıksız koşullarda yaşamayı zorunlu kılmıştır. `Bireysel ve özel` olması gereken konut, kullanıcıya göre değil, belirli kabul ve kalıplara göre üretilmeye başlanmıştır. Böylece sahiplenilmeyen, kullanıcının kendi kimliğini yansıtamadığı, yerleşimlerin yaygınlaşması sonucunda `kullanıcı memnuniyetsizliği` kavramı ortaya çıkmıştır. 2. ve 3. bölümlerde kullanıcı-tasarımcı- IIIkonut arasında var olması gereken fakat kopan ilişkinin sonucu ortaya çıkan alternatif tasarım yaklaşımlarından olan `konut tasarımında esnek planlama` ve `konut tasarımında kullanıcı katılımı` kavramlarının önemi anlatılmaktadır. Bu bölümler; tezin gelişmesi için bağlı kalınan temel kabul ve kavramsal esasların yer aldığı bölümlerdir. Bu doğrultuda bölüm 2'de; `konut planlanmasında esneklik amaçlı yaklaşımlar` incelenmiştir. Tasarımda esneklik kavramının önemine değinildikten sonra, esnekliğin tanımları, türleri aktarılmış ve bu amaçla yapılan örnekler irdelenmiştir. Bölüm 3'de; konut tasarımında alternatif çözüm arayışlarından olan `kullanıcının tasarıma katılımı` açıklanmıştır. Kullanıcı katılımı kavramının ortaya çıkışı ile birlikte farklı tasarımcıların yorumları dile getirildikten sonra, kullanıcı katılımı ile gerçekleştirilmiş konut planlamaları incelenmiş ve esnek planlama ve kullanıcı katılımı açısından tasarımcılardan beklenenler aktarılmıştır. Bölüm 4'de; başta benimsenen tasarım anlayışlarına bağlı olarak Eskişehir'de seçilen farklı iki toplu konut alanında `kullanıcı memnuniyeti` konusunda alan çalışması yapılarak bu konut alanları kullanıcı memnuniyeti açısından irdelenmiştir. Bu amaç doğrultusunda öncelikle Eskişehir'de 1923'den başlayarak günümüze kadar konut alanları ve mekânsal gelişimi incelenmiştir, önemli toplu konut alanları ve kooperatifler irdelendikten sonra alan çalışmasının yapıldığı SSK ve ÜYK toplu konutları tanıtılmıştır. Kullanıcı memnuniyetini analiz etmek amacıyla dört ana parametre belirlenmiştir. Hane halkı kompozisyonu-hane fertlerinin özellikleri, konut ve konut çevresine ilişkin fiziksel parametreler, konutta mekânsal organizasyona ilişkin parametreler ile nitelik açısından kullanıcı-çevre konut ilişkisi başlıklarını oluşturan gruplarda, anket verilerinin analizi yapılmıştır. Beşinci bölüm anket verilerinin sonuçları doğrultusunda tezin genel değerlendirilmesinin yapıldığı sonuç ile tamamlanmaktadır. Anahtar Kelimeler: Konut Toplu Konut Esnek Planlama Kullanıcı Katılımı Kullanıcı Memnuniyeti IV

SUMMARY The objective of this study is to examine the `Flexible Planning Approaches in House Design and the Participation of Inhabitants in the Process of House Design` in the context of the city of Eskişehir in Turkey. There are five sections in the thesis. The purpose and the contents of the thesis and the sub-titles of the chapters are as follows: A house is a widely used building type in the man-made environment. In different cultures and societies, a crucial part of the man-made environment is formed by house. Relationship between the house and individuals that live in it is much more complex and multi-dimensional than it is conceived. In the design process this relationship becomes too weak, and most of the time designer disregards it. In view of this main theme, the aims of the thesis are defined and an the methodology employed to analyse the problem is indicated in the introduction. In the first chapter, the historical developments of the concept of sheltering, housing and mass housing in the world and Turkey are reviewed. The role of the concept of sheltering among the human needs, house as a consequence of the needs of sheltering and various definitions of the concept of house are explained in this section. In the historical process, up to the time, present, the development of the concept of mass housing is studied in the different periods which include: the period of pre-industrial revolution, the industrial revolution and Utopias. The main approaches to mass housing design are examined from second world war to the present by analysing the concept of mass housing, developed into the idea of modernism. In relation to the developments of the concept of mass housing in the world, the evaluation of the situation in Turkey is revealed in the historical process. The process of house design, after the primitive societies, is regulated by unnamed building masters with traditional method. The process has changed greatly till present in which sheltering has been solved by mass production. Transforming the single house production to mass housing has caused not only to form residential properties for inhabitants, whoseexpectations are not figured, but also has distrupted relations between inhabitants and designer. As mentioned in the first chapter, this situation has obligated inhabitants to live in unhealthy residential environment of the industrial term. House that is supposed to be 'Individualistic and Private' has started to be produced according to certain perception and pattern instead of users needs and expectations. As a result of wide-spread residential areas that have not been owned, the concept of dissatisfaction of inhabitants has become apparent. Alternative design approaches in house design have originated as results of dissolved relations between inhabitant-designer- house. One of the alternative approache to housing desing is so called is `Flexible Planning and User Participation in House Design`, and its importance is emphasised in the second and third chapter. These chapters contain the basic perceptions and conceptual that are a base for developing the thesis. In the second chapter, Flexible Planning Approaches are analysed in priority. After being mentioned the importance of the concept of flexibility, definitions of flexibility, type of flexibility is quoted and the examples, selected for this purpose, is examined. In the third chapter, as one of the alternative solution to House Design, Participation of Inhabitants in the design process is introduced and explained. After pointing various designers' interpretations that become apparent with the emergence of the concept of inhabitants participation, the house plans designed in the circumstances of inhabitants participation are analysed and expectations from designers are discussed in terms of flexible planning and inhabitant participation. In the fourth chapter, two residential applications in the city of Eskişehir that are selected according to the previously assumed design perception are overviewed in the context of `inhabitants satisfaction` by selecting case studies. For this purpose, residential areas of Eskişehir and spatial developments of the residential areas are analysed from 1923 to present. After examining major mass housing areas and cooperatives, SSK and UYK in which the study is conducted are introduced. In order to analyse VIinhabitant satisfaction, four parameters are defined: the composition of the house inhabitants-characteristics of the house inhabitants, physical parameters of the house and its environment, parameters of spatial organisation of the house and relation of inhabitant-environment-house in terms of quality. Under these titles, data of the thesis' inquiry are analysed. The fifth chapter is completed with the result that the general evaluation of the thesis is organised according to the data of the questionary. The fiftth chapter concludes the overall evaluation of the data of the questionaries. Key Word: Housing Mass Housing Flexible Planing User participation User satisfaction VTT