İstanbul örneğinde kentleşme ve planlamanın siyasal süreçlerde incelenmesi

Abstract

IV ÖZET `Ulusal kalkınmadan küreselleşmeye`, siyasal süreçlerde planlama ve kentleşmenin İstanbul özelinde incelendiği tezin; giriş bölümünde; çalışmanın amaç, kapsam ve yöntemi açıklanmıştır. İstanbul, Cumhuriyetle başlayan yeni gelişme sürecinden günümüze, büyük değişimler geçirse de köklü ve zengin tarihinden önemli özellikleri hala taşımaktadır. Bu nedenle birinci bölümde; İstanbul'un tarihsel sürecinden gelen kentsel özellikleri,tanımlanmış, Kentleşmenin ivme kazandığı XIX yüzyılda batılılaşma ile başlayan yenilik hareketlerinin kentleşme ve planlamaya etkileri incelenmiştir. XX. Yüzyılın başında İmparatorluğun çöküşü ile İstanbul'da yaşanan değişim, vurgulanmıştır. İkinci bölümde 1923'te yeni Cumhuriyetin kuruluşu ile yaşanan değişimin sadece İmparatorluktan- Ulus devlete, teokratik yapıdan -laik yapıya geçiş olmayıp, aynı zamanda her alanda reformların yapıldığı yeni bir devletin kuruluşu ile başlayan ulusal kalkınma dönemi olduğu belirtilmiştir. Reformlar içinde kentleşmeye ilişkin olanların da bulunduğu, nitekim, ulusça kalkınma hedefinin ülke fiziki mekanına referanslar veren önemli kentleşme politikalarının bu dönemde getirilmiş olmasının önemi belirtilmiştir. İstanbul'un kentsel gelişiminde en etkin çizgiyi oluşturan,Ankara'nın başkentliği kararının, Cumhuriyeti kuran kadronun ulus devlet yaratmada İstanbul'a karşı Anadolu merkezli yönetim seçeneğinin en güçlü politikasını oluşturduğu görülmüştür. İkinci bölümün sonunda, çok partili döneme geçişle başlayan 1950-1960 arası, hızlı kentleşme ve sanayileşme süreci incelenmiş, `Menderes'in İstanbul imar operasyonlarının İstanbul'un kentleşmesine etkileri değerlendirilmiştir. Dönemin yasal yönetsel özelikleri açıklanmıştır. Üçüncü bölümde, 1960 sonrası, kalkınma planlan ile başlayan dönemin planlama özelliği tanımlanmış, Doğu Marmara bölge planlaması irdelenmiştir. 1966 da İstanbul Nazım Plan bürosunun kuruluşu ve plan çalışmaları anlatılmıştır. Siyasal dalgalanmaların olduğu 1970 sonrası kent sorunlarının artışı ile İstanbul yönetim modelinin sıkça gündeme gelişi üzerinde durulmuştur.Dördüncü bölümde, 1980 sonrası siyasal ve ekonomik alanda dışa açılma ve liberalleşme sürecine geçişle eşzamanlı olarak planlama yetkilerinin belediyelere devri ile başlayan büyük şehir modelinin uygulanması ve yetkilerin kullanılması bağlamında İstanbul'un planlama ve kentleşmesine getirdiği değişim özellikleri ve sonuçlan yönünden incelenmiştir. Sonuç bölümünde, siyasal süreçler ve planlama ile ilişkileri İstanbul özelinde somut örneklerle değerlendirilmiştir. İstanbul'da farklı siyasal süreçlerde yaşanan planlama süreci ve kentleşme olgusunun ortaya konması ile ileriye dönük önermelere temel olabilecek ipuçlarına ulaşılmıştır. Anahtar kelimeler: Siyasal süreçler, planlama, kentleşme, İstanbul.

VI SUMMARY The aim of the thesis entitled `Investigation of Urbanisation and Planning within the Political Processes in the Case of Istanbul from the National Development to the Globalization` is to investigate planning and urbanization regarding political processes in case of Istanbul. The aim, context and methodology of the study are explained in the Introduction. Istanbul still keeps important characteristics of its deep rooted and rich history, even though it has faced great changes since the establishment of the Republic. Thus in the first chapter urban characteristics of the city, originating from the history is defined. The effects of the Westernization movement in the XEX. century on urbanization and planning is examined in the same chapter. The emphasis is on the changes which Istanbul had faced after the collapse of the Empire in the beginning of the XX. century. In the second chapter main changes in the Republican period is examined. These changes were not only from the Empire to the Nation-State or from the theocracy to secularity, but also it contained radical changes aiming at national development through reforms in every part of life. Reforms contained urban reforms as well. Important urbanization policies that referanced from the national physical space and would serve national development targets were introduced in this period. Ankara became the Capital of the Republic and it was the most important decision affecting urban development of Istanbul. This decision is an indicator of political tendencies that intent to create a new center against Istanbul. In the last part of the second chapter, rapid industrialization and urbanization period between 1950-1960 is reviewed. This is the period of the multi-political parties in political arena. Menderes, the main political character of the period, had important effects on Istanbul through large sized urban operations in the city. In the third chapter, planning matters in the planned period beginning after 1960 with the introduction of National Development Plans is examined. The first regional plan; East Marmara Regional Plan is scrutinezed. Establishment of Istanbul Master Plan Bureau in 1966 is explained. After 1970, increasing urban problems of Istanbul brought a new agenda; discussions on models for governing Istanbul.vu In the fourth chapter, the period of liberalization after 1980 is reviewed. Parallel to the political and economical changes, local authorities gained planning power, Great Municipalities were established. These changes brought many important dimensions on urbanization and planning of Istanbul. In the final chapter, the relation between the political processes and planning/urbanization processes is evaluated in the case of Istanbul. This evaluation will help further proposals in related matters. Keywords: Political processes, planning, urbanization, Istanbul.