Yatırım teşvik tedbirlerinin kapsamı ve Kahramanmaraş ilinde tekstil sektörüne verilen yatırımı teşvik tedbirleri

Abstract

71 ÖZET Kahramanmaraş ili, teşvik rejiminden en iyi şekilde faydalanan iller arasında bulunmaktadır. İl tekstil sektörüne verilen yatırımı teşvik tedbirleri, ilin sanayi bakımından kalkınmasında büyük öneme sahiptir. Teşvikler sayesinde ilde yüksek teknolojiye sahip tekstil sektörü geniş istihdam alanları oluşturmuştur. Kahramanmaraş iline verilen yatırım teşviklerinin %74,6'sını imalat sektörü oluşturmaktadır. İmalat sektörünün teşvik sayısı olarak 1980-1995 yıllan arasında % 56,1'ini ve yıllar itibari ile artış göstererek 1995 yılında %88,4'ünü tekstil ve konfeksiyon sanayi oluşturmaktadır. İle verilen yatırım teşviklerinin içerisinde 1980-1995 yıllarında yapılan toplam yatırımların ise %87,3'ünü tekstil sektörü oluşturmaktadır. 1980-1995 yılları arasında 279 adetle teşvik belgesi ile tekstil sektöründe 1996 yılı fiyatları ile toplam yatırım tutarı olarak 240.540.792 milyon TL yatırım teşviği verilirken, toplam 20.274 kişinin istihdam edilmesi öngörülmüştür. Bu sayı il teşvikli yatırımlarında hedeflenen toplam istihdamın %72,2'sini oluşturmaktadır. İlde teşvik belgelerinde en fazla 196 adet ile komple yeni yatırım görülmekte, tevsi yatırımlar ise 50 adet ile ikinci sırayı almaktadır. 10 adet modernizasyon teşviğiyle beraber diğer yatırım çeşitlerinin hemen hemen birbirlerine yakın sayıda olduğu görülmektedir. İlde alınan komple yeni yatırımlarda %48,47 oranla iplik fabrikaları, %24,49 oranla örme fabrikaları ve %15,31 ile dokuma fabrikaları ilk üç sırayı almaktadır. Tevsi yatırımlarda en fazla teşvik % 64 oranla örme alt sektöründe görülmektedir. İlde 10 adet entegrasyon yatırımlarını iplik sektöründe alınmıştır. Yine ilde 279 teşvik belgesi kapsamında, %0,7 oranında darboğaz giderme teşviği alınmıştır. Teşvik belegelerinin 13 adedini fınansal kiralama dalındadır. İlde alınan yatırım teşvik belgelerinde, 1.150 adet teşvik aracından faydalanılmıştır. İlde faydalanılan teşvik araçlarının başında % 24,2'lik oranla yatırım72 indirimi gelmekte, bunu %2,6'hk oranla Gümrük Muafiyeti izlemektedir. En az faydalanılan teşvik aracı olarak %5,1 oranla F.K.K.'da görülmektedir. Teşvikli yatırımlar tamamlandığı zaman 24.980 ton/yıl çırçır kapasitesine sahip olacak olan ilde, 168.206,7 ton/yıl iplik üretimi, 59.225.459 mt/yıl dokuma, 23.371,2 ton/yıl örme kapasitesine ulaşılacaktır. Verilen teşvik belgelerinin %3,9'u gerçekleşmemiş, %20,4'ü olan 57 adet belge öngörülen hedefleri gerçekleştirmiştir. Geriye kalan %75,6'lık teşvik belgeli yatırıma başlanılmış olup, bunun %80'i üretimde bulunmakta kalan %20 yatırım inşaat halinde veya makina montaj aşamasında bulunmaktadır. Tekstil sektörüne verilen yatırım teşvik belgelerinin %96'sının yatırıma dönüşmüştür. Teşvikli yatırımlar ile 19,630 kişiye istihdam sağlanacaktır. Kahramanmaraş ilinde tekstil sektörüne verilen yatırım teşviklerinin kapasite bakımından gerçekleşme oranlarının ikincil verilere dayalı olarak yapılan incelemesinde, öngörülen hedeflere büyük ölçüde ulaşıldığı görülmektedir. Örme kumaş alt sektöründe öngörülen kapasitenin üzerine çıkılmış ve % 192,1 oranında gerçekleşme sağlanmıştır. Dokuma alt sektöründe ise %104,5'lik bir gerçekleşme oranı görülmektedir. Öngörülen kapasite bakımından en az gerçekleşme oranı %33,9 ile halı dokuma alt sektöründe görülmektedir. İplik sektörü ve boya kasar alt sektöründe %80 gibi bir gerçekleşme oranına ulaşılmıştır Yine ikincil verilere dayanılarak yapılan çalışmada tekstil sektöründe teşvikli yatırımların istihdam bakımından %38,4'lük bir oranda gerçekleştiği görülmektedir. Çırçır ve halı alt sektörlerinde öngörülen hedeflere ulaşıldığı, en düşük iplik sektöründe %29,7 oranla gerçekleşme oranının olduğu görülmektedir Araştırma kapsamına alınan işletmelerin teşvik belgesinde öngörülen kapasiteyi çorap ve halı alt sektöründe çok fazlasıyla gerçekleştirdiği, boya alt sektöründe %89,8 oranında, dokuma sektöründe %60,97, örme sektöründe ise %49,13 oranında gerçekleştirildiği görülmektedir. Boya alt sektöründe %89,8'lik hedeflere ulaşma gerçekleşmiştir.73 Dokuma ve örme alt sektöründe incelenen işletmeler dokumada %60,97, örmede %49, 13'lük oranla öngörülen hedeflere ulaşmada yetersiz kaldığı görülmüştür. İncelenen işletmelerde çalışanların genel yapısı incelendiğinde, firmalarda mühendis istihdamının azlığı dikkat çekmektedir. En fazla mühendis 33 adet ve %46,5 oranında iplik alt sektöründe görülmektedir. Mühendislerin yerini teknisyen ve ustaların aldığı görülmektedir. İncelenen işletmelerde en fazla istihdam %56,1 oranında iplik alt sektöründe görülmektedir. İl tekstil sektöründe günde 400 ton presli pamuk yani yaklaşık olarak yılda 140.000 ton pamuğun işlendiği görülmektedir. İl pamuk üretiminin (DİE kayıtları; 30.000 ton) tüketimin yaklaşık olarak 1/4'ünü karşılamaktadır İncelenen işletmelerde üretimlerinin iplik sektöründe yaklaşık olarak %80'lik kısmının yurt dışına, %20Tik oran iç piyasada satılmaktadır. İncelenen işletmelerde genel sektör içerisinde %39,6 oranda Kalite Kontrol Laboratuvar varlığının olduğu görülmektedir İl iplik makine parkının ortalama modelleri 1994'tür. Türkiye'de ise 1990 yılı üstü modeller bakımından bu oran ise %28'dir. İl, toplam iplik ring sisteminde ring/iğ 300.820 adet ile Türkiye genelinde %6,7'lik bir potansiyele sahiptir. İl open-end sisteminde ise open-end/rotor sayısı bakımından ülke potansiyelinin 67.610 adet ile %27,0'lik bir orana ulaşmaktadır. İl ülke pamuk ipliği üretiminin 140.000 ton ile %23,3'ünü örme üretiminin 44.895 ton ile %17,9'unu, dokuma üretiminin 61.904.000 mt. ile%21,4'ünü üretmektedir İlde hızla gelişen tekstil sektöründe altyapı sorunları bulunmaktadır. Organize sanayi bölgesinin tamamlanamamış olması, sektörün elektrik tüketiminin hızlı artışı, pazar etkinliğinin azlığı, gümrükleme, ulaşım gibi önemli sorunları bulunmaktadır. Sektörde kalifiye eleman sıkıntısının da olduğu incelenen işletmeler tarafından ifade edilmektedir.74 Bu genel değerlendirmeler sonucunda, il tekstil sektörünün yüksek performansının arkasında yatırımı teşvik tedbirlerinin olduğu görülmektedir. îl müteşebislerinin güçlü sermaye yapıları başarının diğer bir unsurudur. Sektörün yatay ve dikey entegrasyon gelişiminin tamamlanması, sektörün var olan sorunlarının çözülmesi ile ilin tekstil merkezi olması beklenebilir. İlde oluşacak olan sermaye birikimi ile, diğer sektörlerin hızla gelişmesi beklenmektedir İlin ortaya koyduğu bu gelişim trendi, özellikle gelişmekte olan GAP bölgesine referans olması bakımından da önemlidir.

75 SUMMARY On the scope of incentive regime, structure and contents of investment incentives investigated. Transformation and effectiveness of investment incentives which was given to textile sector between 1980 and 1995 in Kahramanmaraş Province was studied with this research. As a result of this research, with 1996 prices 240.540.792 million TL investment incentives being total investment amount was given to textile sector between 1 980 and 1995 and 20.724 person employment was targeted. This number constitute 72,2% of total employment in incentived investments. In investment certificates, 50 widening investment, 10 modernisation, 13 factoring investment was targeted with 4.980 ton/year cotton gin, 168.206,7 ton/year yorn production, 59.225.459 m/year weaving, 23.371,2 ton/year knitting capacity. From incentive certificates 3,9% unrealised, 20.4% with 57 certificates and anticipated targets realised, and 75,6% of investments with incentive certificate was started, of which 80% are in production, remaining 20% are under construction or machine fitting stage. Returning ratio of investment incentives was realized as 96 % in textile sector. The incentive certificates which was given to textile sector. With realized and continuing investments, 19.630 person will be employed. The enterprises on scope of this research was realized the capacity too much in socks and carpet, 89,8% in painting, 60,97% in weaving, 49,13% in knitting subsection according to incentive certificates. The textile sector in the province has high models and technology. The province has potential with 300.820 ring/spindle in the ring system sharing 6,7% of Turkey and from open-end/rotor point of view with 67.610 in open-end system sharing 27% of Turkey. The province manufactured, 17,9% of knitting production with 44.895 ton/year and 21.4% weaving production with 61.904.000 metres. I