Doğu Karadeniz kültür ve doğal varlıklarının yitimini hazırlayan etkenler ve çözüm önerileri

Abstract

Tarih sahnesinde Anadolu her zaman diğer dünya bölgelerinden daha özgün bir konuma sahiptir. İlk yazılı tarihin, Yunan felsefesinin, ilk devlet sistemlerinin, dinlerin ve daha nicelerin çıkış yeri Anadolu olmuştur. Anadolu, bir çok toplum için çekim alanı olmuş ve bir çok değişik veya benzer nitelikteki devletlere sahne olmuştur. Anadolu topraklarında tarih boyunca sürekli bir nüfus hareketliliği mevcuttur. Doğudaki kuraklıklar, savaşlar nedeniyle, toprakların verimliliği ve Avrupa ile Asya arasında geçiş bölgesi olması nedeniyle en çok kitlesel nüfus hareketliliği bu topraklarda olmuştur. Tüm bunlarda Anadolu'nun kültür zenginliğini oluşturmuştur. Bu oluşumun yansıması günümüz Anadolu toplumlarında hala hissedilmektedir. Günümüzde, bu kültür çeşitliliği pek değerlendirilememektedir ve giderek erime noktasına gelmektedir. Türkiye'nin ve kentlerinin gelişimine bakıldığında, kültür miraslarıyla arasında büyük bir çarpıklık görülmekte ve gelişme ile geçmiş arasında bağlantı kurulamamaktadır. Baraj, karayolu gibi kamusal projelerinin uygulamasında hiç bir kriter göstermeden tarihsel ve kültürel açıdan çok değerli niteliklere sahip olan bölgelere ve yerleşmelere ya zarar verilmiş ya da tamamı ile yok olmasına sebebiyet verilmiştir. Kontrolsüz gelişmeden en çok doğal değerler zarar görmektedir. Günümüzde, büyük şehirlerdeki kamu arazileri belediyenin veya Devletin görmezlikten gelmesiyle, kanun açıklarından yararlanılarak giderek yasal olmayan yollarla parsellenmektedir. Ülkemizde diğer doğa! alanlar da birçok tehlikeye açıktır. Doğal kaynakların çıkarılması, turistik tesislerin yapılması, karayolları gibi kamu hizmetlerinin inşası, yanlış sanayi yapılaşmaları ve bunlara benzer birçok hatalı kararların alınmasında rolü olan devlet veya yerel yönetimler, tercihlerini doğadan feragat edilmesi yönünde kullanmaktadır. Tez;. Türkiye'nin doğal ve kültür değerlerinin yitimine neden olan unsurları irdelemektedir, h. Kentlerin ve bölgelerin gelişiminde doğal ve kültür değerlerinin önemine eğilmektedir,. Algılanabilir nitelikte kent ve bölge kimliklerinin oluşumunu ve tek düzeyde sıradan bir görünüşten sıyrılma önerileri vermektedir,. Devletin doğa ve kültüre verdiği önem irdelenmektedir, ® Devletin koruma politikası hakkındaki kararlarının düzeyi araştırılmaktadır,. Ülke gelişimine bağlı olarak kültür ve doğal varlıkların korunmasının önemi vurgulanmaktadır, - Korunarak ve yaşatılarak gelişmeye çözüm önerileri üretmektedir. Türkiye'de korumaya yönelik yaşanan sorunları daha iyi anlamak için alan olarak Doğu Karadeniz'in seçilmesinin nedeni, bu yörenin kültür ve doğal yapılarıyla çok farklı karakterler göstermesidir. Kültür varlıklarının gelecek için esin kaynağı olabilecek nitelikler taşıması ve doğal yapının engebeli topografyası, endemik canlıların yapısı ile yaşamasına ortam hazırlamaktadır. Dünyada az rastlanan bir değerler bütünü sergilemesi ve yüksek bir kültürel potansiyeli sahip olması alan seçimindeki önemli etkenlerdir. Tüm bunlara rağmen son 50 yıldır bu değerlerin yitirilme tehlikesi de ayrıca bu seçimi güçlendiren etkendir. Doğu Karadeniz de yer alan Trabzon, Rize ve Artvin illeri incelenmiştir. Bu yerleşim alanları Türkiye'de orman oranının en fazla olduğu bölgeler içinde kalmaktadır. Trabzon yaklaşık 2000 yıllık tarihiyle önemli kent dokusuna sahip olmasına rağmen tarihsel kimliğe layık bir gelişmeye erişememiştir. Rize ve Artvin illeri ise Cumhuriyetin kurulmasından sonra önem kazanmaya başladıysalar da yeterli büyümeyi başaramamışlar ve Türkiye'nin geri kalmış kentleri arasında yerlerini almışlardır. Bu üç kent devamlı olarak, daha büyük olan batı kentlerine göç vermişlerdir. Son yıllarda ise bu illerde çarpık bir büyüme izlenmektedir. inAraştırma esnasında bölgeler hakkındaki kaynakların kısıtlı olması sağlıklı bir dokümantasyona olanak vermemektedir. Trabzon dışında kalan iki ilde yakın geçmişimize kadar varolan tarihi yapıların yitirilmesinden dolayı zengin bir kent dokusuna sahip değillerdir. Bu nedenle bölgesel yerleşme özellikleri genel anlamda ele alınacaktır. Tarihi kaynaklardan edinilen bilgilere göre buralarda büyük liman kentlerinden söz edilmesine rağmen günümüze kadar ulaşamamıştır. Bunun en önemli nedeni sosyo-ekonomik şartlarının değişimindendir. Başka bir sorun ise yerel yönetimlerin yöredeki konu ile ilgili bilgilendirmede yardımcı olmamalarından kaynaklanmaktadır. Şehir planlarının bulunduğu arşivler ne yazık ki çok bakımsızdır. Şehir kütüphaneleri de yöresel bilgilere cevap vermemektedir. Tez beş bölümden oluşmaktadır. İlk olarak bölge hakkındaki problemlerin saptaması yapılmıştır. Daha sonraki aşamada doğal, kültürel, sosyal ve kentsel veriler saptanacaktır. Sonuç kısmında ise bir senteze varılıp koruma politikaları oluşturulacaktır. Aşağıda tez içerisinde yer alan ana bölümlerin kısa bir özeti verilmiştir; `Doğal ve Kültürel Değerlerin Yitimi` adlı bölümde; değişim ve yitim kavramları irdelenecektir. Ayrıca bölümde doğa ve kültür yapılarında yitime karşılık koruma politikası ele alınmıştır. `Doğu Karadeniz'in Kültürel ve Doğal Değerlerin Önemi` adlı bölümde; Doğu Karadeniz'in coğrafi yapısı dolayısıyla hem iklim yapısı hem de bitki örtüsü çeşitliliği ile Anadolu'dan farklı olan özellikleri sunulmaktadır. Bölgeye has bitki ve hayvan çeşitlerinin çok sayıda endemik özellikler taşıması bölgenin doğal zenginlikler açısından önemi artırmaktadır. Bu farklılık insan eylemlerine de yansımıştır. Yüzyıllardır birbirinden kopuk olarak yaşamış olan topluluklara rastlamak mümkündür. Ancak son yıllarda yapılan yollar ve iviletişim olanakları sayesinde yerli halklar daha rahat birbiriyle buluşmuşlar ve kültür kaynaşmaları eskiye göre daha hızlı olmuştur. Bölgeye varıldığında ilk göze çarpan sivil mimarisinin farklılığıdır. Sosyo-ekonomik yaşamın ortaya koyduğu mekansal kurgu doğaya uyum sağlamış bir yerleşim biçimini geliştirmiş ve yöreye özgü estetik değerler ortaya koyabilmiştir. Tüm bu değerlerin korunarak ve yaşatılarak gelecek kuşaklara iletilmesi, uluslararası sözleşmelerde de önemle vurgulanmaktadır. `Koruyamama Nedenleri` adlı bölümde; Trabzon, Rize ve Artvin illeri için ekonomik.kentsel ve doğal verilerin ışığında karşılaştırmalı olarak sorunların genel değerlendirilmesi yapılacaktır. `Koruyamamanın Nedenlerinin Tartışılması` adlı bölümde; yukarıda verdiğimiz veriler ışığında Doğu Karadeniz Bölgesi'nin sosyo-ekonomik yapısının bozulmasıyla başlayan kaygıları tartışmaktır. Doğu Karadeniz'de çarpık yapılan uygulamaların zararlı sonuçları sosyo-ekonomik yaşamda olduğu kadar görsel olarak da net bir biçimde kendini belli etmektedir. `Sonuç ve Öneriler` bölümünde; tartışılan ve irdelenen sorunlara yönelik, koruma politikaları ışığında öneriler getirilecektir, ûnerilerdeki amaç, korumacı gözüyle bölgelerin gelişimi esasına dayalı olarak, yöre insanlarının hak ettikleri yaşam koşulları bağlamında nasıl bir mimari ve şehircilik uygulamaları yapılması gerektiği önerilmektedir.

Anatolia has always had a more particular place in history than many other parts of the world and been a starting point for written history, Greek philosophy, first state systems, religions and so on. Anatolia region had been a center of attraction for various communities and seen rise and fall of differently or similarly structured states. There has been a continuous population mobility throughout history in this region. Fruitful lands compared to arid lands in East, wars, and role as a junction point between Europe and Asia made Anatolia a center for populational mobility. All of these factors contributed to cultural wealth of Anatolia. Reflection of this structure can still be seen in Anatolia region. However currently this cultural diversity is very much ignored and it is gradually reaching to a melting point. When we look at development of Turkey and its cities, we see a great deal of disorganization and discordance with cultural heritage; we do not see the fine balance between current developments and heritage of the past. During implementation of public projects such as construction of dams or highways, many preciouses historical and cultural sites and settlements were exploited, harmed and even destructed without any justification. Natural resources are the most adversely affected values from uncontrolled development. Currently, public lands in major cities are subdivided or exploited by disregarding legal procedures and municipality or government is ignorant to this situation. In our country other parts are endangered. Government and regional administrators who are policymakers and decision takers prefer to use their legal power for implementing projects such as construction of dams, highways or touristic resorts instead of discovering and prospecting natural resources. This thesis;. Evaluates reasons for loss of natural and cultural values of Turkey, VH. Underscores importance of natural and cultural values in development of cities and regions, 8 Gives suggestions about generation of distinctive urban and regional identity and prevention of monotonous and dull appearance, 8 Mentions the importance that government gives to nature and culture,. Investigates level of governmental decisions about conservation policy,. More importantly, emphasizes importance of cultural and natural properties for development of country and gives solutions accordingly. Northern Black Sea Region was selected for exposing problems about conservation in Turkey because this region has many different characteristics due to its diverse cultural and natural background. Cultural property of this region has characteristic features which may be model for future generations and its rough topography is a rich environment for endemic flora and fauna. The region has high cultural potential for many reasons including a rare geographical structure. In this thesis Trabzon, Rize and Artvin, the farthest cities in this region, were focused. The highest percentage of forests belongs to these cities. Trabzon with its almost 1000 years of urban structure has not reached its deserving development. On the other hand, Rize and Artvin have gained substantial importance with foundation of Republic yet could not reach a sufficient growth; currently these two cities are underdeveloped cities of Turkey. Natives of these three cities continuously migrate to western cities and in recent years a strikingly disorganized growth is observed there. Major problem encountered during field research was scarcity of data on this region. With an exception of Trabzon, the other two cities do not have a rich vmurban texture due to lack of sound historical urban structures. Thus regional dwelling features will be investigated. From historical sources we learn that in ancient times these cities were major harbor cities; but they gradually disappeared until now. The major reason for that is the changing of social living conditions. Another problem encountered was lack of assistance from municipalities in finding out the valuable information and archives containing city plans were disordered. Also city libraries lacked regional information. This thesis comprises five parts. In the first part problems about the region were put forward. Secondly natural, cultural, social and urban facts and data are presented. Finally a synthesis is reached and conservational policies are established. Following is a brief summary of the major parts: In the part of `The Loss of Natural and Cultural Values`, the changing and loss will be examined. More over, in this part the conservational policies are taken up as a response of the loss of natural and cultural construction. In the part of Importance of Cultural and Natural Values of Eastern Black Sea Region`. It's presented that Northern Black Sea region exhibits geographical features that are different from the other parts of Anatolia both in climate & diversity of its flora. This difference is reflected in human behaviors. There were native communities which lived in the isolation for many centuries. However, with recently constructed highways and communication networks native communities started communicating with each other and cultural fusions are more rapid today than before. The first impress caught from the region is the different style of its civil architecture. The residential set-up, put forth by the socio-economic life, has developed a settlement style thai has created conformity with nature and has been able to IXsubmit esthetic values of the vicinity. It is considerably emphasized in the international agreements that all these values should be conserved and transmitted to the new generation. In the part of `Reasons For Insufficient Conservation`, the problems will be generally evaluated as comparative in the light of economical, urban and natural data of Trabzon, Rize and Artvin. In the part of, `Debate of Reasons As to Why Unable to Protecf the debate subject is that, in light of the above data we gave, the fear that arose by the disintegration of socio-economical structure of Eastern Black Sea region. The detrimental results of crooked applications in the Eastern Black Sea region, can be visually seen like wise in the socio-economic life style. In the part of `Conclusion and Suggestions`, suggestions for problems put forward will be made in the light of conservational policies. Here, the aim is, from the conservational point of view, suggest solutions. For regional development that would result in higher quality living conditions in architectural and urban planning applications that human populations deserve.