İpekböcekçiliği ve sivil mimari yapılanmaya etkileri

Abstract

ÖZET İpekböceğinin kozasından iplik elde edilebilirliğinin tesbiti ile başlayan ipekçilik tarihi, bizlere Çin Uygarlığını da tanıtır. Doğuda ün kazanan Çin Uygarlığı ile batı uygarlıkları arasında ticaret gibi savaşların da başlamasına neden olur. İpeğin tarihi de savaşlarla birlikte yazılmıştır. Batıya doğru üretiminin yayılması Çin Uygarlığı ile tanışan kişiler vasıtasıyla olduğu gibi, bizzat Çinlilerce veya tohumların çalınması yollarıyla olur. Anadolu'da Bizans döneminde başlayan üretim, ilk önceleri başarılı olmasa da Osmanlıya kadar üretilmeye çalışılmıştı. Orta Asya'dan tanıdığı ipekçilik kültürü ile gelen Türkler, Osmanlı devletinin kurulması sonrasında, Bursa merkezli ticaret ve dokuma ile dünyada ün salmıştı. Bu nedenle, daha çok ipekböceğinden koza tutma ve iplik elde etme yerini dokuma ve ticarette uğraşmaya bırakmıştır. Ne zaman ki savaşlar ve hastalıklar dışarıdan hammadde gelmesini engellemiş, işte o zaman ipekböceğinden koza tutularak iplik elde edilmesi yoğunlaşmıştır. Özellikle Yavuz Sultan Selim döneminde İran'dan ipek gelişinin yasaklanmasıyla Anadolu halkının coğrafi şartlan sağlayan her yerde üretici okluğu bir dönem başlar. Avrupa'da ise, sanayiinin gelişmesi ve 19-20 yüzyıllarda hastalıklarla baş edilememesi sonrasında, üretimin önemli unsuru olan dut ağaçlan tamamen sökülmüş, iplik üretiminden vazgeçilerek dışarıdan hammadde teminine gidilmiştir. Bu gelişmeler, özettikle gezginlerce önceden üretim potansiyeli keşfedilmiş ve ulaşımında en kolay üretici olan Osmanlıları daha çok Fransızlara hammadde üreticisi yapmıştır. Avrupalı hastahksız tohum elde etmiş olmasına rağmen üretime dönmemiş, ama borç batağındaki Osmanlının yüksek olan ipekçilik gelirlerine ve daha da fazla üretim yapmasını sağlayarak kendi hammadde ihtiyacını temin yoluna gitmişti. Daha fazla ve kaliteli üretim ancak eğitim ile sağlanabileceği belirlenince üretici olan yerel halka eğitim verilmesi için gerekli çalışmaları yapmaktan kaçmamış ve bir Enstitü açılması sağlanmıştır. Ticari ve dokuma merkezinden sonra üretimde gerekli olan tüm coğrafi koşullara sahip olan Bursa kenti artık İpekçilik eğitim merkezi de olmuştu. İyi bir üretim için îpekböceğinin yaşayabileceği coğrafi şartlardan önce beslenmesi için gerekli olan, yiyeceği dut yaprağının varlığı ve kalitesidir. îpekböceğinin yaşatılabilmesi için onun yaşantısını ve ihtiyaçlarını bilmek gereklidir. <&fDeğişimini yaşadığı bir dönende kendini korumak için inşa ettiği kozanın içinde yaşamı sona erdirilen ipekböceğinin, kozasını açan, çek ipliği elde eden ve iplikten beğeniyle dokunmuş kumaşlardan edindiği giysileri giyen insanların konutlarının geçici misafiridir. Bu misafiri rahat ettirmek için konutta basa küçük değişiklikler yapılmış olması tabiidir. Bilinçli üretim süreklilik sağladığından tamdık, badik bir yapı kültürünün özümsenmesine neden olmuştur. îpekböceği üretimi gibi yapıları da kullanım dışı kaldığında, yasalarca belirlenen tescil işlemlerini de görmemişse korunamamaktadır. Geleneksel yapılarımızla aynı kaderi paylaşmakta olan bu yapılar da; yeni yapılaşmaların, terk edilişlerin ve biyolojik ölümün sonunda yok olmaktadır. Korunmaları için, yapılış amacında yaşanılır olmalarındadır.

SUMMARY. Hstoiy of sericulture which begins by the discovery of silk that could be produced from the cocoon of silkworm, also gives us information about the Chinese Civilization. Production of silk becames not only the reason of the beginning of trade, but also becomes the reason of wars between Western Civilizations and Chinese Civilization which is famous at east. History of silk is also written dependent to these wars. Production of silk becomes widespread towards West by the help of travellers who recognises Chinese Civilization or personally by Chinese people or by the help of the stolen seeds. Production in Anatolia which began during Byzantine time, not successfuly at the beginning, was tried to be continued untill Ottoman period. Turks who knew sericulture from Middle Asia where they came from, became worldsfamous by Bursa centered trade and textile, after the establishment of Ottoman Empire. So, instead of producing silk from cocoon of silkworm, trade and textile became widespread untill the coming of raw material was abandoned because of wars and diseases. Anatolian people started producing silk any where that provides Geographical Conditions especially at Yavuz Sultan Selim period during which the coming of silk from Iran was abandoned. When European sericulture is concerned, after the development of industry and because of diseases at 19 * and 20 * centuries, mulberry trees which are the essential factor of production, were totally destroyed. So it was preferred to buy raw material instead of producing silk. These progressions, made Ottomans-whose production potential was discovered before especially by travellers and who was the best accessible producer,-the raw material producer for France.Although! having produced healty seeds, Europeans did not prefer producing but using the bad economic condition of Ottomans, and by helping to develope the production, preferred buying their necessary raw materials. When they recognised that more amounts of product and more quality could be available by education, an institude was established to educate the local producers. So, having all the necessary geographical conditions for production, the city of Bursa, which was the center of trade and textile, was now a center of education of sericulture also. For a good production, the existence and the quality of mulberry leaves that silkworm needs, is more important than the geographical conditions. It is essential to know the life and needs of silkwarm in order to make it live. The silkworm, which is killed inside its cocoon which it built to protect itself during metamorphosis period, is now the temporary guest of the houses of people who opens its cocoon, produces silk and who uses these pleasantly textiled clothes. It is natural to make some little changes at houses for the comfort of this special guest. Conscious production caused the assimilation of a familiar, and wellknown construction culture as it provided continuity. Just like silkworm production, its building can not be conserved when not-used or not protected by laws. These buildings (sericulture houses) which shares the same destiny with our traditional houses, are destroyed because of new urbanisation at the end of their biological lifes and as a result of being left alone. These buildings have to be used, according to their construction reasons in order to be conserved.