Avrupa kentsel şartı ilkelerinin ulaşım sistematiği içinde İstanbul ve İzmir kentsel alanlarında irdelenmesi

Abstract

ÖZET Bu araştırmanın hedefi, motorlu taşıt öncesi dönemde, motorlu taşıt olgusunun boyu tu ve etkileri bilinmeden oluşan Türk kentlerinde yaşanan kentiçi ulaşım ve dolaşım sorunlarına, `Sürdürülebilir Ulaşım` ve `Bütünleşik Ulaşım Politikası`na yönelik o larak ortaya konulan `Avrupa Kentsel Şartı, Ulaşım ve Hareketlilik İlkeleri`nin çö züm olabileceğini ortaya koymaktır. Yaya ve hayvan sırtında erişimin egemen olduğu dönemde `kendi kendine` gelişen, takiben otomobil öncesi Osmanlı Döneminde 1848 yılında yürürlüğe giren `Ebniye (Yapılar)` ile 1863 yılında yürürlüğe giren `Turuk (Yollar) Nizamnameleri` ile olu şan ve Cumhuriyet Dönemi'nde ise 1933 yılında yayımlanan 2290 sayılı `Belediye Yapı ve Yollar Kanunu` ile şekillenen kentlerimiz, bugün sürekli artan taşıt trafiği karşısında yoğun ulaşım ve dolaşım sorunları ile karşı karşıyadır. 1950'li yıllara kadar özellikle kentlerimizin çekirdek alanlarının oluşumunda egemen olan 1933 yasasının ortaya çıkarttığı kent dokusu, 1950'den sonra başta İstanbul ol mak üzere müdahaleler ile o dönemde, tarihi kalıtım dışlansa bile bir ölçüye kadar taşıt hareketliliği yönünde değiştirilmeye çalışılmıştır. Bugün gene de kentlerimizin merkezi alanlarında 1933 ve 1956 Yasaları ile oluşmuş kent dokuları egemendir. Takip eden yıllarda, `arazi kullanım - yolağı` ilişkisi dışlanarak, mevcut yolağı sabit tutularak, `arazi kullanım` kararlan, arazi rantı uğruna yoğunluk arttırıcı yönde sü rekli değiştirilmiş, yollara kaldırması olanaksız yerleşim ve taşıt yoğunluktan yük lenmiştir. Kentlerimizde bu çarpık yaklaşım sonucunda ortaya çıkan `ulaşım ve hare ketlilik` sorunlarının çözümü için, günümüzde hala fiziki sınırlar, kamusal maliyetler dışlanarak sadece yeni yolların açılması, ulaşımın ağırlıklı olarak karayolu taşıtlarına bağımlı şekilde çözümlenmesi yönünde çabalar sergilenmektedir. Tüm dünyada otomobil ile ulaşımın ölçeği ciddi bir şekilde tartışılırken, otomobil kullanımına alternatif çözümler üretilirken, maalesef ülkemiz karar vericileri ile bü rokrattan, otomobil egemenliğini hala kabul etmekte ve kentlerimizdeki altyapı ye tersizliğine rağmen bu egemenlik yönünde, karayoluna ve özellikle de otomobile ba ğımlı ulaşıma yönelik çözümleri öne çıkartmaktadırlar. Geçmişten gelen, süresi dol muş yaklaşımları `olduğu gibi kabul eden` karar vericiler, böylece koruyucusu ve sorumlusu oldukla rı `kamu mekanları` ile `kamu fonları`nı toplumumuzun otom obilsahibi azınlığına tahsis etmektedirler. Bugün, özellikle tarihsel kalıtıma sahip yaşlı kıta Avrupa'nın kentleri, karşılaştıkları olguları değerlendirerek, onlardan ders alarak, ülkenin ekonomi-politik yaklaşımı ne olursa olsun, `Avrupa Kentsel Şartı` başlığı altında birleştirdikleri bir dizi ilke ka rarları kapsamında çözmeye çalışmaktadırlar. `Avrupa Konseyi` üyesi tüm ülkelerce `Ortak Kent Politikası` olarak benimsenerek yaşama geçirilmek üzere hükümetlerce ulusal dillere çevrilip yayımlanan `Avrupa Kentsel Şartı`na bir rehber program, özellikle bunalımda olan kentler için, bunalım dan çıkış yolunda bir ilkeler bütünü olarak bakılmaktadır. Söz konusu `Avrupa Kentsel Şartı`, `Yerel Yönetimler Özerklik Şartı` gibi Türkiye dahil birçok Avrupa Hükümeti 'nce kabul edilmiş değilse de, getirdiği ilkeler ile kent içi ulaşım ve hareketlilikte, geleceğe yönelik ışıklar saçmaktadır. Yoğun ve gittikçe derinleşen `ulaşım ve dolaşım` sorunu yaşayan İstanbul ve benzer kentlerimizde, kökten değişim hedeflenerek, `Avrupa Kentsel Şartı, Ulaşım ve Hare ketlilik İlkeleri`nin erişimin sağlanması için uygulanması gerektiği görülmektedir. Bu araştırma kapsamında, `Avrupa Kentsel Şartı` içinde birincil konu başlığı olarak yer alan `Ulaşım ve Hareketlilik`e yönelik `İlkeler`, Türkiye ortamına göre irdelene cek ve Türk Kentlerinde uygulanabilirliği incelenecektir. Özetle bu araştırma ile; motorlu taşıt, özellikle otomobil öncesi dönemde, motorlu taşıt, özellikle otomo bil olgusu göz ardı edilerek oluşan kentlerimizde, tüm gelişmekte olan ülkelerde olduğu gibi hızla artan motorlu taşıt, özellikle o tomobil adedi karşısında ortaya çıkan soruna çözüm üretme sürecinde İstanbul ve İzmir deneyimleri öne çıkartılarak, ulaşım ve hareketlilikte `Avrupa Kentsel Şartı, Ulaşım ve Hareketlilik İlkeleri` nin uygulanabilirliği ortaya konulmaya çalışılmaktadır. Anahtar Sözcükler: Avrupa Kentsel Şartı, Ulaşım ve Hareketlilik İlkeleri; Sürdürülebilir Ulaşım; Bütün leşik Ulaşım Politikası; Bireysel ve Toplu Ulaşım; Kamu Mekanı; Kamu Fonları.

SUMMARY The main purpose of this study is to show that transportation and mobility problems of such old Turkish cities, those were planned before the motorized vehicle age can be handled by using the `Transport and Mobility Principles` of `The European Ur ban Charter`, that was put forward in accordance with the principles of `sustainable transport` and `integrated transport policy`. The cores of most of the Turkish cities were self-developed without planning, spon taneously, during the period of on foot and on horse accessibility. During the Otto man Period in the years 1848 and 1863 regulations were set for `Buildings` and then for `Roads` for Istanbul especially. After the Republic, in 1933 `Municipal Areas, Building and Roads Law` was announced for all Turkish cities. Even all of these regulations and laws formed the cores of the Turkish cities; none of them foresee the coming effects of motorization and motorized vehicles. In 1956, the new law started to change the form of the cities by taking into consid eration the motorization, especially the cars; but ignoring the historical heritage, es pecially in Istanbul. This law caused great demolitions in the historical core of Istan bul for relieving motorized traffic to a certain extent. Today most of roads in the core areas those were formed by 1933 and 1956 Laws are trying to serve excess amount of car traffic. After 1960's, so many land-use changes are made by ignoring the relation between `land-use` and `transport`. During the last 40 years, in most of the cities, the land- use density increased by planning decisions, but keeping the road space the same. Today everybody only sees lack of road space and concretes on how to fulfill this gap by creating new road space, but without taking into consideration physical boundaries, environmental aspects and public funds. Today the world is discussing the real cost of individual transport and declining tow ards alternative modes of transport. But in Turkey, the decision makers are still in sisting on individual transport and the technocrats are trying to produce such pro jects, even the old Turkish cities with historical heritage cannot create any more road space. Through such old-fashioned approach, municipal decision makers are trying to offer `public spaces` and `public funds` for the use of car-user minority.Today European cities with historical heritage are approaching their mobility prob lems by using the lessons they have learned from their experiences and also by using the `The European Urban Charter` as a guideline, independent of their social or eco nomical policies. Even `The European Urban Charter` has not been accepted by all European cities, it gives clear guidelines how to face and struggle with the urban problems, including `transport and mobility` subject. The updated radical approach of `The European Urban Charter` set within the `Transport and Mobility Principles` seems as a solution for most of the Turkish met ropolitan cities like Istanbul, those are already facing great mobility problems. Through this study the `Transport and Mobility Principles` of `The European Urban Charter` will be examined and scrutinized for implementing the principles under Turkey's local conditions as a radical solution. Keywords: European Urban Charter, Transport and Mobility Principles; Sustainable Transport; Integrated Transport Policy; Individual and Collective Transport, Public Space, Pub lic Funds