Kentsel tasarımda kent dışı yerleşmeler, kentsel yaşam biçimlendirme ve örnekler üzerinde bir inceleme

Abstract

ÖZET Kentsel tasarım çok çeşitli ilgi ve çalışma alanı olan bir disiplindir. Bu ilgi alanlarının içinde en önemlilerinden biri yerleşmelerdeki yaşam kalitesini yakalamaktır. Kentsel yaşam kalitesinin yükseltilmesi kentsel tasarımın temel hedeflerinden biridir. Günümüzde yaşam, kent merkezlerinin yanı sıra kent dışında da sürmektedir. Kentlerdeki yoğun ve niteliksiz yapılaşma, çevre ve hava kirliliği, ulaşım ve otopark sorunlarının sebep olduğu kent dışına çıkış sürecinin başlangıcından itibaren, kentsel tasarım kent dışında oluşan yaşam kalitesi ile ilgilenmektedir. Kent dışına kaçış süreci sonunda, kent eteklerinde gelişen yerleşmelerde yaşam beklendiği gibi gelişmemiştir. Mekanların fiziksel kalitesi, temiz çevre ve temiz hava, gerekli donatılar kentsel yaşamın istenilen düzeyde gelişmesine yetmemiştir. Yerleşmeler sosyal bütünlüğü sağlayamamış, giderek kimliksiz, anlamsız, yerel referanslardan bağımsız, tek düze yerleşmeler haline gelmiştir. Son 15-20 yılda ise kent eteklerindeki yerleşmelerde bir değişim yaşanmaktadır. Son yıllarda tasarım hedeflerinde kimlik, aidiyet, mahalle kavramları daha sık yer almaya başlamıştır. Kamusal ve yarı-kamusal alanlara, konutun sokakla olan ilişkisine daha fazla önem verilmektedir. Yayanın mekanları önem kazanmıştır. Yerleşmeler daha sık dokulu, daha yüksek yoğunlukludur ve çok işlevli olarak tasarlanmaktadır. Bu değişim ülkemizde kent etkelerindeki yerleşmelerde de yaşanmaktadır. Tezin hedefi, kentsel yaşamda kent dışına taşınan değişimin, kentsel tasarım açısından kuramsal ve uygulamadaki gelişiminin incelenmesi, kentsel yaşam için teorik bir çerçeve oluşturulması, bu çerçeve bağlamında örnekyerleşmeler üzerinde yapılan inceleme sonucunda bize özgü çıkarımlara varılarak yeni yaşam biçimini belirleyecek kentsel tasarım hedeflerinin ilkeler olarak ortaya konmasıdır. Tez çalışmasında alan araştırması yöntemi kullanılmıştır. İlk bölümde araştırma için teorik bir çerçeve oluşturulmuştur. Bu çerçeve oluşturulurken konuya ilişkin literatür ve Yeni Kentleşme Yaklaşımı incelenmiştir, ikinci bölümde, oluşturulan çerçeveye göre, Seaside Yerleşmesi ve Kemer Country Kemeriçi Mahallesi üzerinde bir inceleme yapılmıştır. Sonuç bölümünde ise inceleme sonucu elde edilen bilgiler yorumlanmıştır. Tezde, kentsel yaşamı yeniden biçimlendirmede, kentsel yaşam kalitesine ulaşmada teorik çerçeve yaşanabilirlik, kamusallık, `yer` kavramı, çeşitlilik, ölçek ve profesyonel yeterlik kriterleri ile çizilmiş ve sadece yaşanabilir çevrelerin kentsel yaşamda kaliteyi yakalamaya yetmediği, aynı zamanda yerleşmelerin çok işlevli, sosyal çeşitliliği sağlayan, sosyal ilişki kalitesi yüksek, kimlikli, okunabilir, anlamlı yerleşmeler olması gerektiği sonucuna varılmıştır. Seaside Yerleşesi ve Kemer Country Kemeriçi Mahallesi'nde yukarıda sıralanan kriterler bağlamında yapılan inceleme sonuçları değerlendirildiğinde, İstanbul dışında yer alan yerleşmelerde kentsel çevrenin biçimsel özelliklerinin ve yaşam kalitesinin oldukça yüksek olduğu ancak yerleşmelerin sosyal ve ekonomik çeşitlilik, algısal özellikler ve sosyal birliktelik bağlamında yeterli seviyede olmadığı görülmüştür. Çalışmada ayrıca kentsel tasarımın disiplinler arası bütünleştirici ve tasarım sürecini yönlendirici özellikleri vugulanmış, yeni bir araç olan tasarım kontrolleri gündeme getirilmiştir. Ve en son olarak, kentsel çevrede yaşam kalitesini yakalamakta kentsel tasarımın bu özelliklerinden yararlanılmadığı ortaya konmuştur.

SUMMARY Urban design discipline has various concerns. One of the fundamental concerns of urban design is the quality of life. The basic objective of the discipline is to achieve a quality of life in the urban environment. Today, life continues in the suburban areas as well as city centers. The process of suburbanization was started by the problems in the cities like high density and poor quality of the developments, air and environmental pollution, transportation and parking. From the beginning of this process, life in the suburban areas has been a major concern of urban design. In the end of suburbanization, life in the suburban settlements has not evolved as expected. The physical quality of spaces, a clean environment, clean air and necessary functions could not help improve the quality of urban life. The settlements could not maintain social coherence and they have become meaningless, monotonous places that have no identity of their own and that are free of local references. But for 15-20 years, a change in the suburban settlements is observed. Concepts like identity, belonging and neighbourhood have been added to the design objectives, public and semi-public places, the relationship of the building with the street, and the spaces of the pedestrian have gained significance. The settlements are denser and have mix-use. This change has been evolving in our suburban areas as well. The aim of this study is to examine the change in urban life of the suburban areas in urban design theory and practice, to form a theoretical framework for urban life in order to make an analysis in the chosen examples, and finally, through making conclusions for our own settlements, to set urban design goals for the formation of the new way of life. IllIn the first part of the study, the theoretical framework is formed by examining the urban design literature and New Urbanism. In the second part, an analysis in Seaside and Kemeriçi Neighbourhood is made according to that framework. In the conclusion part, the results of the analysis are discussed. The theoretical framework includes six criteria. These are livability, public life, sense of place, diversity, scale, and professional qualification. It has been concluded that mere livibality does not develop urban life, and that a settlement should be a meaningful, socially diverse, and legitable one which has mix-use and an identitiy of its own. In this context, when the results of the analysis are reviewed, it becomes evident that the suburban settlements in the outskirts of Istanbul are rich in livability but lack social and economic diversity, sensous dimensions and social coherence. The study also stresses the role of urban design as a uniting bridge between different disciplines and as a guide to design the design process. The new role of urban design, design control is also discussed. The last conclusion is made by stating that the characteristics of urban design as a bridge and a guide has not been yet referred in the process of achieving quality of life in the urban environment. IV