İstanbul tarihi yarımadanın koruma kriterleri açısından etüdü ve koruma modeli önerisi

Abstract

İSTANBUL TARİHİ YARIMADA'NIN KORUMA KRİTERLERİ AÇISINDAN ETÜDÜ VE KORUMA MODELİ ÖNERİSİ ÖZET Birinci bölümde, konunun genel tanımı yapılarak, araştırmanın amacı, kapsamı ve yönteminden söz edilmektedir. İkinci bölüm, İstanbul Tarihi Yarımada'nın mekansal oluşumu, metropoliten alan içerisindeki yeri, fiziksel ve coğrafi konumu, topoğrafik yapısı, iklim, jeolojik yapı, yerleşime uygunluğun değerlendirilmesi, doğal yapısı ile sosyo-ekonomik yapısı tanımlanmaktadır. Bu bölümde alanın sosyal ve ekonomik yapısının kentin oluşumundaki etkilerini belirleyebilmek amacıyla tarihsel süreç içerisindeki demografik ve ekonomik yapı incelenmiştir. Sit alanı olarak Yarımadanın sosyo ekonomik yapısı ve bu yapıdaki değişim tanımlanmıştır. Üçüncü bölüm, Yarımadanın kentsel sit alanı olarak tanımlanmasında topografya ile birlikte en önemli etken olan tarihsel gelişim süreci değerlendirilmiştir. Tarihi kentin planlama süreci tanımlanmış ve planların kentin biçimlenişinde ve korunmasındaki etkileri ortaya konulmuştur. Planlama sürecinin günümüz boyutu ve kentin sit alanı ilan edilmesi Kurul Kararları doğrultusunda irdelenmiştir. Dördüncü bölümde, Yarımada'nın topografya, tarihsel süreç ve işlevle şekillenen yapısı, özgün dokunun tanımlanması doğrultusunda kent imajı, özgünlük, kentin özgün yapısının bozulma nedenleri başlıkları altında değerlendirilerek korunması gerekli niteliklerinin ve dokusal bozulmanın tesbiti yapılmıştır. Bu bölümde günümüzde koruma modelinin uygulamasında belirleyici olacak kentsel ve yapısal verilerle kent dokusu tanımlanmıştır. Beşinci bölüm, İstanbul Tarihi Yanmada koruma modelini tanımlamaktadır. Koruma, planlama kavramları, kentsel sit alanlarının korunması, yasalar ve politikalar, korumanın imar planlarıyla ilişkisi, kentsel sit planlarının uygulaması visüreci kuramsal gelişim ve güncel uygulama irdelenerek; Türkiye'de kentsel sit alanlarının korunması, koruma planlarının sorunları, kentsel korumanın ekonomik boyutu ile birlikte ele alınmış, model bu sorunlar ve temeller doğrultusunda oluşturulmuştur. Yarımada' nın özgün nitelikleri doğrultusunda korunmasının günümüz yasal yönetsel ekonomik ve koruma-planlama kavramları ile ilişkilendirilmiş, bütüncül bir modele ihtiyaç duyması temeliyle, koruma planının yaklaşımı, kapsamı, kentsel yenileme ve kentsel tasarımı etkin olarak kullanan, sürdürülebilir kurumsallaşmayı sağlayacak sosyal ve ekonomik boyutuyla bir bütün olan eylemsel planlama olarak model tanımlanmıştır. Altıncı bölümde; modelin Tarihi Yarımada'nın koruma önerilerinin oluşumundaki yaklaşımı irdelenmektedir. Koruma modelinin Yarımada ölçeğinde geliştirilecek koruma ve uygulama politikaları, kentsel yenileme yaklaşımı tanımlanarak, uygulamaya yönelik öneriler ve kurumlararası eşgüdüm sağlanması, yerel yönetimlerin Yarımada'nın koruma modelindeki yeri değerlendirilmektedir. Yedinci bölümde, Tarihi Yarımada'nın kentsel sit alam olarak koruma modeli önerisinin diğer bölümlerle birlikte ele alınarak sonuçların belirlenmiştir. Araştırmanın ikinci ve üçüncü bölümünde, Tarihi Yarımada'nın doğal konumu ve tarihsel gelişimi ile kentsel sit alam niteliği ve korunması gerekli fiziksel kültürel sosyal ve ekonomik ve tarihsel nitelikleri belirlenmiştir. Dördüncü ve beşinci bölümlerde, Yarımadanın özgün dokusunun bozulma süreci, morfolojik özellikleri ve kent imajı doğrultusunda kentsel sit alanı olarak korunması gerekli değerlerin belirlendiği ve güncel koruma anlayışının irdelenerek modelin tanımını yapılmıştır. Modelin bütünleşik ancak sürdürülebilir bir koruma ve ekonomik fiziksel ve sosyal gelişimi hedefleyen kurgusu oluşturulmuştur. Sonuç olarak Tarihi Yanmada koruma modeli önerisi; pek çok farklı disiplinin ortak bütünde ve yararcı bir yaklaşımla ele alındığı, yaşayan dinamik bir kavram olarak ortaya çıkmaktadır. Halkın katılımı, kurumlar arası eşgüdüm, uygulayıcı ve sorumlu kurum, yasal, teknik, ekonomik destek, teknik altyapı faktörlerine dayalı bir `Eylemsel Planlama Modeli`, kamuoyu yaratma, sahiplenme ve sosyal boyutuyla birlikte kentsel yenileme kavramı, Tarihi Yarımada'nın koruma modeli önerisini oluşturmaktadır. viiı

SUMMARY Importance of the Historical Peninsula and the necessity for its protection, the deterioration process and the method for making the preservation and protection model. In the first stage in our study we want to define the natural, historical, and social texture of the city, to study old map, and photographs and the related literature and to relate the dimension, of protection and planning, which are considered as different concepts and to present the development process in Turkey. In the second stage, we have considered the historical peninsula in terms of these two concepts and studied the previous plans to make use of GEAYK, archive determinig the loss of texture and the archives of the planning Directorship in the world and in Turkey.. The proposal for the 3r plan model has been developed and solution has been suggested as the principles for protection and planning. In the first chapter general explanations of the subject has been given and the aim, the content of the research and to method has been presented. In the second chapter, information about the spatial texture of the historical peninsula has been given emphasining the importance of defining te space well in suggesting proctection model, the location of the peninsula within the metropolitan area, its physical and topographical structure, its climate, geological structure being appropriate for inhabitance, its flora and natural structure have been defined. Besides this, in order to determine the effects of the economic and social structure on the formation of the city, the demographical and economic structure, of the city in the historical process have been studided. In this chapter, the socio economic structural analysis of the peninsula and and study of the space hava been presented. The plannning process of the historical city has been described and the effects of the planning on shaping and protecting the city have been considered. The current dimensions of the planning process and declaring areas of sites according to the decisions of the Historical Environment Board have been discussed. VlllIn the fourth chapter I have intended to relate the concept of protection to the protection model for the Peninsula. Therefore, the ultimate goal for the wholistic protection, the dimensions of historical environment protection within Turkey and the world have been described. In the fifth chapter the relation of the protecting the peninsula with the urban sites to the overall planning has been discussed in terms of applying plans for urban sites in Turkey. The definition of urban sites, determining them, laws and policies the appropriateness of the protecion to the master plans and their application in the urban site plans in Turkey have been cited. In the sixth chapter, in the process of urban site planning and protecting the historical peninsula within the city walls determined as urban sites. The necessary cultural, historical and physical and spatial data have been evaluated for the protection of the urban image and for the decisions in making changes in the traditional texture. In the areas having their characteristic texture, and historical and cultural heritage it is intented to determine the extent of the harm population density, silhouette, inventory of the values infrastructure, social texture and master plan decisions. In the seventh chapter,in which suggestions for the protection model has been cited,criteria,and ideas for protection,interinstitutional coordination within the framework of action plan model have been presented. Conclusion and final suggestion, have been written with an overall evaluation of the previous chapters and decisions. The first two chapters deal with the evaluation of the historical peninsula in terms of its location and its historical development and of its special characteristics as a city. The aimof the 4th and the 5th chapter, is to present the possibility of the unity of the concept of `protection` and `urban protection` within historical and current dimensions and principles, the possible effects of this on further studies and to evaluate it with its rights and wrongs determining rights in common. As the applying the protection plans does not seem to be possible in our country,! have tried to IXdetermine protection criteria after spatial data about the historical Peninsula have been studied. These two chapter, give, the complete form of the protection plan. Finally the protection model for the historic Peninsula has been presented with the wholistic point of view and social, cultural and technological understanding for protection, emphasizing the necessity for its being applicable and the importance of the necessary administrative coordination. In conclusion, I suggest living dynamics unifiying many different disciplines within the common goal of utility and productivity. These are as follows. Public participation Interinstitutional coordination The theory is based on applied and responsible model Legal,technical and economic support Technical infrastructure Action planing Public opinion forming and supporting Social dimensions. x