Türkiye`de 1800-2004 yılları arasındaki değişim süreci içinde tasarımı etkileyen faktörler: Ve Bir örnek olarak mobilya üretimi modeli

Abstract

ÖZET Araştırma konumuz, özellikle tarihsel gelişim süreci içinde değişen sosyal yaşam standartlarının insanın birebir kullanım ilişkisi yaşadığı mobilya'yı doğrudan etkilemesinden dolayı `Türkiye'de 1800-2004 Yılları Arasındaki Değişim Süreci İçinde Tasarımı Etkileyen Faktörler: Ve Bir Örnek Olarak Mobilya Üretimi Modeli`dir. Birinci bölüm; ilk başlığında, `Mobilyanın Yaşam Ve Mekan İçindeki Gelişiminin Değerlendirmesi` başlığı altında; öncelikle mobilya kavramının çok yönlü açılımı verilmektedir. Bu açılımın devamında `Kültürel Eşya` olarak ele aldığımız mobilyanın `Doğu-Batı ` anlayışında karşılaştırmasını yapabilmek üzere önce Doğu ve Batı mobilya sistemlerinin gelişimi incelenmektedir. Bu başlık altında, mobilya doğu ve batı yaşam mekanının içinde ele alınmakta ve karşılaştırma yapılmaktadır. İkinci başlıkta, Osmanlı İmparatorluğu döneminde, toplumun geleneklerine, inaçlarına, kültürüne ve kimliğine göre özgün bir mobilya kavramının biçimlendiği kabul etmiştir. Böylece Osmanlı İmparatorluğu dönemindeki mobilya kavramı değerlendirilmeye çalışılmış, bunun için de dönemin ve sosyal hayat ve yaşam kavramları incelenmiştir. Diğer bir başlık; Osmanlı İmparatorluğunda Batı mobilya sisteminin kabul edilmeye başladığı dönemden, Türkiye Cumhuriyetinin kuruluşuna kadar olan tarihsel dönemi içermektedir. `Sanayi-i Nefise Mekteb-i Alisi'nin Katkısı` başlığı altındaysa, devlet öncülüğünde kurulmuş Sanayi-i Nefise Mektebi Alisi'yle, bu kurumun yarattığı tasarımlar ve ülkeye getirdiği yeni hayat anlayışı ele alınmıştır. Bu bölümde ayrıca Cumhuriyet öncesi döneminin mobilya üretim koşulları, üretim yaklaşımları, üreticiler, ürün ve müşteri profilleri üzerinde durulmuştur. İkinci bölümde; Türkiye Cumhuriyeti 'nin kuruluşundan sonraki dönem ele alınmaktadır. Türkiye Cumhuriyeti 'nin kurulmasıyla birlikte başlayan yeniden IIIyapılanma sürecinde `Yerel Mobilya Sanayisinin Gelişimi` incelenmiştir. Bu başlıkta konuyu açıklayabilmek için önce sosyal olaylar ve eğilimler açıklanmıştır. Türk mobilya tarihinde önemli yer tutan, dönemin üretim koşullarına yaptıkları işler ile ışık tutan Hayati Görkey, Zeki Kocamemi, Sadi Öziş gibi mobilya öncü tasarımcılarının ürünleri incelenmiştir. Küreselleşme Etkisinin Yerel Mobilya Üretimine Yansımalarını ve Örneklenmesi başlığı altında; değişen dünya mobilya endüstrilerinin Türk mobilya endüstrisinde ne kadar etkili olduğu incelenmiş ve bu sürecin gereği olan özgün tasarım kavramının Türk mobilya endüstrisinde var olup olmadığına bakılmıştır. Ayrıca küreselleşme ile tümüyle değişen sistemlerin, pazar koşullarının, kapsadıkları özgün tasarım, değişim kavramlarının Türkiye için ne anlama geldiği üzerinde durulmuştur. Türkiye için yeni mobilya olgusunun ev, işyeri, kamusal mekanlar vb.. alanlarda sosyal hayatı nasıl değiştirildiğine bakılmıştır. Sonuç Bölümünde; araştırma konusu ile ilgili bulgular üç ana başlık altında sunulmuş, genel sonucun ardından, mobilya tasarımının 2000 Ti yıllara gelirken nasıl bir yol izlediği konusunda bir şema çıkarılmıştır. Bu şemaya ulaşılabilmek üzere dönemlerinin belirgin özelliklerini taşıyan mobilyaların yer aldığı mekanlar olarak, 1. Osmanlı imparatorluğu dönemine ait; a. Sivil mimari : Safranbolu Evleri b. Yönetim binalarından : Topkapı Sarayı, Dolmabahçe Sarayı,Yıldız Sarayı'nda kullanılan mobilyalar, ve 2. Türkiye Cumhuriyeti dönemine ait, a. Sivil mimari: Çürüksulu Köşkü b. Kamu mimarisi: I. Meclis Binası 'nın mobilyaları örnek kaynaklar olarak kullanılmıştır. IV

SUMMARY In regard to the fact that the standard of living has had considerable influenced on the furniture with which human being has established one to one relationship in the course of the social development, the subject of our investigation is determined as `Factors Determining Design in the Course of the Transformation in Turkey Between 1800 -2004: Based on the Example of Furniture Production Model` The first section, under the heading `Evaluation of the Development of the Furniture in the Life and Location; deals with the multi-dimensional aspects of especially the concept of the furniture. In combination with this dimension, the evaluation of the historical development is provided for the eastern and western furniture systems to be able to make a comparison between `Eastern and Western''' to which we basically approach as an `Cultural Object`. Under he second heading, the approach anticipates the idea of the development of a furniture concept in Ottoman Empire, which had been specific to the social tradition, beliefs, culture and the identity. Thereby, the furniture concept is handled in terms of these elements and the emphasis is made on the social life and the concepts specific to that time. The third heading deals with the historical period between the completion of the emergence of the furniture concept in Ottoman Empire until the establishment of modern Turkey. The heading entitled `Sanayi-i Nefise Mekteb-i A/i-University of Fine Arts ` explains the effect in the social development by the state's initiative of by establishing such formal education, together with its influence and the designs created and the new way of life in the Ottoman era. This section also supplies the information on the furniture manufacturing infrastructure, the modes of production, the manufacturers and the products and customer profiles during pre-republican era. In second section, the period after the establishment of Republic of Turkey is investigated. The survey is provided on `Development of Local Furniture VProduction` in the process of restructuring of the society upon establishment of the republic. Under this heading, the emphasis is first made on the social events and the trends. The creations of pioneering furniture designers, like Hayati Görkey, Zeki Kocamemi and Sadi Öziş are dealt with, who were once important features in Turkish furniture history, whose works cast light on the production conditions of that period. The investigation on the influence of the world's ever changing conditions on Turkish furniture industry is handled under the heading of `Implications of Globalization on Local Furniture Production and Sampling`. Special emphasis is observed on the existence of unique design concept specific to this process in Turkish furniture industry. In addition, the observations are performed on the meanings of the systems that have completely changed due to the globalizations, the market conditions, unique design concept and the transformation to Turkish furniture industry. The survey is made on the concept of new furniture to Turkey within the homes, work places, public areas, etc. and how far it has had influences the social life. In the concluding section, the main findings upon the investigation are presented under three heading and after the general results, a diagram is established indicating the general trends in furniture design in the process until 2000. In the course of the drafting such diagram, the following places where the furniture, featuring characteristics specific to their period are anticipated: 1. For Ottoman Empire a. Civil Architecture: Safranbolu Houses, and b. Administrative Buildings: The furniture furnished in Topkapı Sarayı, Dolmabahçe Sarayı, Yıldız Sarayı, 2. For Republic of Turkey a. Civil Architecture: Çürüksulu Köşkü b. Administrative Architecture Buildings: Furniture of 1st General Assembly Building of Republic of Turkey. VI