İstanbul Büyükdere Piyasa Caddesi`nin oluşumu, gelişimi ve günümüz şartlarında değerlendirilmesi

Abstract

ÖZET Osmanlı Devleti'nde 18. yüzyılın ilk çeyreğinden itibaren Batı uygarlığına karşı bir açılım başlamış ve bu batılılaşma olgusu, Tanzimat dönemiyle birlikte devlet ve toplum yapısındaki köklü bir yenileşme hareketine dönüşmüştür. Bu değişimin kent fizyonomisine yansıması ise, yeni mekan organizasyonları, yeni yapı türleri, tasarım kalıpları ve biçimlenme ilkeleri birçok farklılık getirmiştir. Batılılaşma süreciyle ortaya çıkan Osmanlı mimarlık repertuarının veya konumunun sergilendiği bir tez araştırması amacında değildir. Bu çalışmayla daha çok, Osmanlı imparatorluğu'nda 18. Yüzyılda başlayan tavır değişikliğinin, özel koşulları aranarak, bu tavrın özellikle Büyükdere Piyasa Caddesi'nin oluşumundaki etkileri irdelenmeye çalışılmıştır. Zaten batıllılaşma sürecinin hem yapısal hem de çevresel ölçekteki sonuçlarından çıkarmaya çalıştığımız sonuçlar tez kapsamında; böyle bir değerlendirmenin ürünüdür. Bunun için Piyasa Caddesi ile ilgili bir araştırmada, batılılaşma kavramı ve süreci aşağıdaki sistematik içinde incelenmeye alınmıştır. Birinci bölümde; Batılılaşma kavramı genel bir tanım içinde değerlendirilerek, batılılaşma sürecinin kapsamı içinde yenileşmeyi ve çevredeki değişimleri getiren etmenlerin nitelikleri ve etki alanları irdelenmiş, kaçınılmaz olan bu süreci dıştan olduğu kadar, Osmanlı devleti yönetimi katından da iten ve yönlendiren güçlerin varlığı açıklanmıştır. Bunların arasında, öncelikle siyasal ilişkilerin gelişmesinin batılılaşmanın yönü üzerindeki etkileri değerlendirilmeye çalışılmış, bu bağlamda Osmanlı İmparatorluğu'nda Lale Devri'nden itibaren başlayan bu süreçteki değişimler irdelenmiştir. İmparatorluk ve özellikle başkent İstanbul'daki sosyo-kültürel değişimlerde ortaya çıkan ifade arayışları ve sonuçların mimari alandaki yansımaları, hem anıtsal ölçekte hem de konut ölçeğinde değerlendirilmiştir.ikinci bölümde ; Boğaziçi Dokusu'nda Batılılaşma Süreciyle oluşan yapılanmaların etkilerinin değerlendirmesi yapılmak istenilmiş, bunun için öncelikli olarak Boğaziçi'nin konumuyla ilgili bir değerlendirme yapılmıştır. Bu genel tanım içerisinde, Boğaziçi'nin coğrafi, topografik gibi özelliklerine değinilmiştir. Daha sonra Boğaziçi'de bulunan yerleşmelerin tarihçesi, bulunduğu devirlere göre bu alandaki yerleşmelerin gelişimi incelenmiştir. Batılılaşma Sürecinin Boğaziçi'ndeki Mimari dokudaki oluşuma etkisi iki başlık altında incelenmeye çalışılmıştır. Bunlar; sahilsaraylar ve yalı boyutundadır. Üçüncü Bölümde; Büyükdere Piyasa Caddesi oluşumunu etkileyen süreçler ve bununla ilgili bir değerlendirme yapılmak istenilmiş, bunun için öncelikli olarak Piyasa caddesinin konumunun böyle bir değerlendirmedeki etkisinin önemli bir etken olduğu düşünülerek, Piyasa Caddesi'nin oluşum sürecindeki Sosyal, Siyasal, Topografya, Ulaşım, ve Mimariyi etkileyen diğer etkenler başlıklar halinde incelenmesi amaçlanmıştır. IV. Bölüm özellikle Üçüncü bölümde incelemeye alınan, 18. Yüzyıldan günümüze kadar olan süreçte mimari oluşumlara etki eden unsurlar ve bu unsurların ortaya koyduğu mimariyle ilgili bir değerlendirmedir. Bu değerlendirmede öncelikli olarak oluşum süreci değerlendirilmeye çalışılmış, bunun için Görsel ve yazılı kaynaklardan yararlanılmak istenilmiştir. Oluşum sürecinden sonra ortaya çıkan değişiklikler, günümüzdeki mevcut durumlarıyla karşılaştırılarak dönemsel restitüsyon çalışmaları yapılmak istenilmiştir. Sonuç' ta ; Tüm incelemelerin sonunda Büyükdere Piyasa Caddesi'nin oluşumundan günümüze kadar geçirdiği değişiklikler irdelenerek bir sonuca ulaşılmak istenilmiştir. Burada aslında konumu, sosyal ve kültürel yapısı, mimari anlayışı ve ekonomik eğilimlerini belgeleyen günümüze ulaşan yapılarıyla, taşımış oldukları tüm değerler ile kendisine ait özel bir içeriği olan Piyasa Caddesi, değerlendirilmesi amaçlanmıştır.