Lübnan-Trablus kentsel sit alanının koruma sorunsalı ve koruma-planlaması için yönlendirici kavramsal çerçeve

Abstract

Lübnan, binlerce yıllık tarihsel geçmişi ve birçok medeniyetin yaşadığı bir ülke olarak, insanlığın bu ortak `Kültürel Mirası`nın korunması konusunda, evrensel sorumlulukları yüksek olan ülkelerin arasında gelmektedir. Kültür mirasının korunması, geçmiş değerleri gelecek nesillere tanıtabilmek ve aktarabilmek amacı yanı sıra; geçmiş birikimin geleceğin yaratılmasında en önemli bir kaynak olarak değerlendirilmesi bakımından önem taşımaktadır. Kişilikli bir toplum olarak gelişebilmek için ulusların kültürel kimliklerini yeni yaşam çevreleriyle entegre etmeleri önem kazanmaktadır.Mimarlıkta ve şehircilikte ulusal ve tarihsel değerleri dikkate almadan gerçekleştirilen modern oluşumlar toplumda yabancılaşmayı arttırmaktadır. Farklı kültürlerin kültürel mirası, aynı dikkat ve kardeşlik duygularının kökleşmesini sağlayacak, hem de farklı kültürlerin birbirlerine olan etkileşimi ile zengin ve çok renkli bir kültür mozağinin gelişmesinde itici bir güç oluşturacaktır.1970'li yıllardan beri uluslararası düzeyde yoğunlaşarak sürdürülen çabalarda Lübnan da yer almaktadır. UNESCO'ya üye ülkelerle birlikte Lübnan'ın benimsediği `Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının Korunması Sözleşmesi` hükümlerine göre, taraf devletler toprakları üzerinde kültür ve doğa varlıklarının korunmasını garanti altına almışlardır. Baalbek, Anjar, Biblos ve Sur antik kentleri evrensel kültür mirası olarak `Dünya Kültürel Miras Listesi`ne alınmıştır.Lübnan'ın ikinci başkenti Trablus, tarihi asırlar boyunca diğer konularda olduğu gibi, şehircilik ve mimarlık gelişiminde öncü roller oynamıştır. Binlerce yıllık geçmişi ile Trablus, korunması gerekli önemli kültürel değerleri barındırmaktadır. `Eski Şehir`in kendine has `askeri planlama` sistemi bakımından şehircilik tarihinde çok önemli ve belki de benzeri rastlanmayan bir örnek teşkil etmektedir. 700 yıllık bozulmamış şehir dokusuyla, Kahire'den sonra, Memluklar'ın ikinci başkenti; ve ayakta bulunan 190 tarihi eseriyle, Trablus Akdeniz'in doğu sahillerinin en zengin şehridir.Cumhuriyetin kurulmasıyla konulmaya başlanan projelerle `Eski Şehir`in korunması, yanına bir `Yeni Şehir` kurulmasını öngörerek, Eski Trablus'un bugüne kadar kısmen de olsa korunarak ulaşmasını sağlamıştır. 1955 yılında Eski Şehri ortadan bölen nehrin taşması sonucunda devletin gerçekleştirmeye başladığı yanlış düzenleme projeleriyle eski doku bozulmaya başlamış, ardından Lübnan'ın yaşadığı acı savaş yılları sırasında da büyük tahriplere maruz kalmıştır.Bu çalışmada, `Eski Trablus` denilen Trablus Eski Şehir'in dokusunun tarihsel gelişimi ve Cumhuriyetin ilk yıllarından günümüze kadar geçirdiği planlama evreleri özetlenmekte, son yıllarda Lübnan'da yerel ve merkezi yönetimin tarihsel çevre korunmasına olan tutum ve tavırları, yaklaşımları ve uygulamaları incelenmekte, ülkede koruma sorunsalı ortaya konmakta, komşu ülkelerin kentsel koruma konusundaki tecrübeleri irdelenmekte ve tüm bu verilerin ışığında Trablus Kentsel Sit Alanı'nın kültürel ve doğal değerlerinin korunmasına yönelik bilimsel öneriler geliştirilmektedir.

Lebanon is a country of several thousand years of history. It shares with many other countries great responsibilities for protecting the common ?cultural heritage? of humanity. To protect this cultural heritage, historical values have to be transmitted to the new generations and a lot of attention has to be given to the experiences accumulating with time. The integration of the national cultural identity in the developmental process of a population is a very important condition to protect its character.The ignorance to national and historical values in modern architecture and planning is resulting in the formation of a foreign culture. On the contrary, the careful investigations of the roots of different cultures as well as the amalgamation of extremes of these cultures lead to a very heterogeneous and high impact mosaic.Lebanon, a signatory of the UNESCO?s ?Protection of World Cultural and Natural Heritage Agreement?, is playing an important role among international efforts in this issue since the 1970s. According to the items of the agreement, member countries have a common obligation to protect the cultural and natural wealth they comprise. At present, the Lebanese towns of Baalbek, Anjar, Byblos, and Tyre are registered in the ?Inventory of World Cultural Heritage?.Throughout its history, Tripoli, the second largest city of Lebanon, played a leading role as a model for the development of architecture and planning in the region. However, important steps have to be taken to protect its old cultural values that date back to thousands of years. The ?military planning? system is a unique characteristic of the ?old town? of Tripoli. The city is probably the only existing example of urbanism with such a structure. In fact, the 700 year-old intact edifice of Tripoli makes it the second largest capital of Mamelukes following Cairo in Egypt. In addition, the 190 monumental treasures that the city embraces make it one of the culturally richest cities of the Eastern Mediterranean.Since the establishment of the Lebanese Republic, the plans to establih a new modern city at a distance from the ?old town? resulted in the partial protection of Old Tripoli. However, the application of new strategies following the 1955 flood of the river, which splits the old town in two parts, initiated a series of improper acts against this treasure. These acts further accentuated during the raging civil war in Lebanon.In the framework of this study, the historical development of the character of old Tripoli was reviewed. The successive planning phases applied since the establishment of the republic were summarized. The strategies, methods, and attitude of the central and local Lebanese directorates applied in the last few decades to protect the historical environment were investigated. Problems impeding the proper application of protection strategies in Lebanon were defined. The experiences developed by neighboring countries on urban protection were also evaluated. In the light of this information, the present study brings forward a series of scientific recommendations to protect the cultural and natural values of the Old Urban site of Tripoli.