Kentsel tarih araştırmalarında bilgi teknolojilerinin kullanımıyla yeni bir yöntem geliştirilmesi (Kentsel dönüşümde kaos kuramı ve Kadıköy-İstanbul örneği)

Abstract

ÖZETGerek tarihi ya da çağdaş kentsel dokuların analizi ile daha yaratıcı yenilemeyöntem ve araçlarının geliştirilmesi, gerekse kentsel geçmişin daha iyianlaşılmasında bilgi teknolojileri, günümüzde kentsel koruma ve yenilemeçalışmalarında oldukça yaratıcı yöntemler ve olanaklar vaat etmektedir.Özellikle bilgi teknolojilerinin sunduğu yeni analitik araç ve yöntemler, kentseldeğişimin yeniden ve doğru ve ayrıntılı bir şekilde okunması yönündekoruma-yenileme ve tarih çalışmalarında yararlanılagelen konvansiyonelyöntem ve teknikleri zenginleştirici yeni olanaklar sunmaktadırlar. Bu yeniolanaklar, şehircilik ve yan disiplinlerinde görülen ve gerçekte bilimsel birtemele dayanmayan kimi ?bilimsel doğruların? ayıklanması ve şehirciliğinkendi eliyle ürettiği kendi bilimsel doğrularına kavuşması yönünde de birgelecek vaat etmektedir. Bu çalışmada, bilgisayar destekli tasarım, görüntüişleme, GPS, sayısal harita, coğrafi bilgi sistemi, veri tabanı, 3 boyutlumodelleme gibi çok çeşitli sayısal bilgi teknolojisi, analitik bir amaç ve yaratıcıbir yaklaşımla el alınmıştır.İlk bölümde tez çalışmasının kuramsal çerçevesini oluşturma yolunda kentseltarih, kentsel morfoloji, kentsel sistemler ve Kaos Kuramı ile ilgili farklıdisiplinlerden kuramsal tartışmalara yer verilmiştir. İkinci bölümde ise örnekçalışma alanında ampirik verilere dayalı araştırma ve analiz sonuçlarına yerverilerek tartışılmıştır. Tez çalışması kapsamında yukarıda belirtilen tekniklerİstanbul'da Kadıköy Moda semti (Caferağa Mahallesi) olarak seçilen birörnek alan çalışmasına uygulanmıştır.Örnek alan çalışmasında kentsel dokudaki değişim hızının periyodları veperiyodik davranış biçimi araştırılmıştır. Bu çerçevede, mülkiyet, yapı, arazikullanımı, parsel dokusundaki kabaca son yüz yıl içerisinde gerçekleşendeğişimler eski haritalar ve arşiv kayıtlarına başvurularak incelenmiştir.Kadıköy'deki araştırma Kaos Kuramı kuramsal çerçevesi ve bakış açısıiçinde biçimlenmiştir. Sonuçta kentlerin kaotik davranış gösteren bir sistemyapısına sahip olduğu ortaya konulmuştur. Ayrıca, Kadıköy örneğindeki9araştırmaların ?mekansal mikro-fiziksel nicelik değişim analizi? adı verilen veburada önerilen yeni bir niceliksel ve bütüncül sistematik analiz yöntemiyleele alınması yanısıra ?tepki katsayısı? adı verilen yeni bir değerlendirmeyöntemi de önerilmiştir.Bu yönüyle tez çalışması giriş bölümünde de belirtildiği gibi bir anlamda?kaderin denklemini yazma? çabası gibi de durmaktadır. Nihayet kaderindenklemini yazamamış olsa da kaderin davranış biçimi hakkında kimi ipuçlarıortaya koyabilmiştir. Kadıköy Belediyesi İmar Arşivi kayıtlarına göre Modaörnek alanında gerçekleştirilen periyodik değişim analizleri, kentsel yapınınkimi yönlerden dışsal etkilerden bağımsız olarak ve kendini her düzeydetekrarlayan kendine özgü bir davranış ritmine sahip olabileceğini de ortayakoymuştur.Sonuç olarak, tez, kentsel sistemler ve Kaos Kuramı, kentsel dönüşüm veyenilenme, kentsel morfoloji, matematik ve elbette planlamada bilişimteknolojileri disiplinleri ve araştırma alanlarıyla ilişkili çok yönlü bir çalışmaniteliğindedir. Diğer bir deyişle, bazı kentsel olguları farklı şekilde açıklamayayönelik yeni bir sentez arayışında olgusal bir araştırmadır. Örnek alançalışmalarında az bilinen arşiv malzemeleri yanısıra saha çalışmalarındanderlenen yoğun ampirik veriler de kullanılmıştır.Anahtar kelimeler:planlamada bilişim teknolojileriâ¢kaotik sistemlerâ¢kentsel dönüşüm ve yenilenmeâ¢mekansal analizâ¢Kadıköy-Istanbulâ¢10

ABSTRACTToday, information technologies are promising very creative methods inurban conservation and particularly in urban history. New analytical tools andmethods based on digital technologies are enriching conventionals in order tohave a better and detailled understanding of the past through the analysis ofhistorical urban patterns. They also represent an unchallenging value formore creative approaches in urban conservation, urban development andurban history. Those new technologies also promising a future in which some?scientific truths? in urban planning and in related disciplines may beeliminated and urban planning will meet its real scientific truths through itsendeavours. This work is an attempt to use several of those technologiesincluding computer-aided design, image processing, digital cartography,GPS, geographical information systems, database, 3D modelling etc. with acreative and analytical approach.The first section of the study is consisted of theoretical debates from variousdisciplines such as urban history, urban morphology, urban systems andChaos Theory in order to provide a theoretical basis and framework. Then,the following section is devoted to evoluations and debates about empiricaldatas related and collected from case study area. Techniques mentionedabove are used and applied to the case study area of Moda (CaferağaNeighbourhood) of Kadıköy district in İstanbul.A research on the periods of transformation of urban texture and itsperiodical behaviour is carried out through the case study. Through thisresearch, transformations of buildings and land use as well as ownership andproperty pattern during the last century are analyzed through old maps andarchive records. Anyway the research is dealing with a chaotic system andthe thesis somehow touches to the Chaos Theory. Therefore, the problematicand theoretical basis of the first case is a research on the Chaos Theory inurban development. As a result, urban transformations are determined tohave a system structure with chaotic behaviours through this case study.11Also a new systematic comprehensive urban analytical tool which isdescribed here as the ?spatial micro-physical quantitative transformationanalysis? to measure urban transformation and renewal speed of an urbantexture and a new evaluation tool called ?reaction coefficient? are proposedthrough this case.Somehow, the study also looks like an attempt to ?formulate the destiny? asmentioned in introduction. Even it did not do so, it succeed to reveal some offingerprints of it. Research on the periods of transformations of buildings andownership pattern through the records of building permits at the MunicipalArchives of Urban Planning of the Kadıköy District of İstanbul is revealed anurban structure may have a characteristic periodic behaviour pattern repetingitself in every scale -thus the dimensionlessness and scalelessnesstendency- and autonomous from external factors.Finally, this is a multi-disciplinary and phenomenological study touching thefields of urban systems and Chaos Theory, urban transformation andregeneration, urban morphology, mathematics and as well as informationtechnologies in urban planning. For the case study, research method isbased on original and rarely-known archival materials as well as on extensiveamphirical datas gathered in field surveys.Keywords:⢠information technologies in urban planning⢠chaotic systems⢠urban transformation and regeneration⢠spatial analysis⢠Kadıköy-Istanbul12