Kamu yararı sorunsalının kent planlama disiplinindeki rolü ve Vezneciler-Sultançiftliği raylı sisteminin değerlendirilmesi

Abstract

vÖZETYaşanmakta olan kentsel değişimler ve çağdaş kentsel gelişme dinamiklerinplanlama sistematiğinin işlerliliğindeki önemli rolü yadsınamaz düzeydeyken,mevcut yöntemlerin yetersizliği ve uygulamalardaki başarısızlıklar, kent planlamadisiplininin temel ilkelerinin sorgulanmasına neden olmuştur. Bundan dolayı tezçalışması kapsamında, planlamanın temel dayanağı olan kamu yararı ilkesiningeçerliliği ve rolü sorgulanmaya çalışılmıştır. Bunu gerçekleştirirken, kentselgelişmeler ve çağdaş kentsel dinamikleri kavrayan ve kapsayan bir planlamasistematiği içinde kamu yararı ilkesinin etkinliğinin sağlanabilmesi amaçlanmıştır.Eşitsizliklerin giderek yoğunlaştığı yeni Dünya düzeni içinde, kamu yararınısağlayabilmenin en etkin ve yaygın araçlarından biri olan kamusal hizmetlerin,kamu yararı etrafında biçimlenen bir planlama olgusunun bileşeni olabilmesineyönelik ele alışların neler olabileceğini belirlemek hedeflenmiştir.Kısaca özetlenmeye çalışılan amaç çerçevesindeki bu çalışma, üç ana bölüm veönerilerin geliştirildiği sonuç bölümünden oluşmaktadır. Birinci bölümde,çalışmanın çıkış noktasını oluşturan ve kentsel planlama tarihinin önemli birkısmında etkisini sürdüren geniş kapsamlı planlama anlayışının temelini oluşturankamu yararı sorunsalı, kavramsal olarak incelenmiştir. Ardından kentselplanlamanın yaşadığı değişim sürecindeki rolü eleştirel bakış açısıyladeğerlendirilerek, planlama yaklaşımlarının vardığı nokta vurgulanmayaçalışılmıştır.İkinci bölümde, kentsel planlama kararları doğrultusunda sunulmakta olan kentselhizmetlerden, toplu ulaşım hizmetlerinin incelenmesi amaçlanmıştır. Bunun için,öncelikle kuramsal boyutta ve yasal düzlemlerde kamu hizmetinin içeriği,özellikleri, temel ilkeleri ve kapsamına incelenmiştir. Bu kavramsal çerçevedensonra, kentsel ulaşım hizmetlerinde değişen yaklaşımlar değerlendirilerek;dönemsel yaklaşımla ele alınan değişimlerin sonucunda bir kamu hizmeti olantoplu ulaşımın ne olduğu, işletme biçimleri konusunda değişen yapılar ve kamu -özel sektör ilişkilerinin yansımaları ortaya konulmaya çalışılmıştır.viÇalışmanın ilk iki bölümünde incelenmiş olan kuramsal çerçevenin, toplu ulaşımyatırımları boyutunda uygulamadaki yansımalarını inceleyebilmek amacıylaüçüncü bölüm de, ülke ekonomisi ve nüfusu üzerinde büyük etkilere sahipİstanbul'daki güncel yatırımlardan biri incelenmiştir. Kentin yeniden tümboyutlarıyla şekillenmesinde önemli sonuçlar doğuracak ve büyük kitlelerietkileyecek raylı ulaşım sistemlerinden biri olan Vezneciler-Sultançiftliği RaylıUlaşım Sistemi, kentsel planlama, kamu hizmeti, kentsel hizmet ve kamu yararıanahtar kavramlarıyla ve önceki bölümlerde ortaya konulmuş olan konseptledeğerlendirilmiş ve kritiği yapılmaya çalışılmıştır. Bunun öncesinde hızlı kentselgelişmelere sahne olan İstanbul'da raylı ulaşım sistemlerinin gelişimi tarihselperspektifle incelenmiş, son dönemdeki mevcut projeler ve yapılması düşünülenyatırımlar araştırılarak, örnek projenin büyük sistemdeki yeri belirlenmeyeçalışılmıştır. Vezneciler-Sultançiftliği Raylı Ulaşım Sistemi, bir kamu yatırımı vetoplu ulaşım hattı olarak eleştirel bir yaklaşımla, sistematik bütünlük, kaynaklarınoptimum kullanımı, arazi kullanım kararları ile ulaşım altyapısının uyumu, sisteminsürekliliği ve bileşenleriyle ilişkileri, sosyal etkileri, kentsel koruma konsepti ileuyumu , ... gibi kriterlerle incelenerek sonuca yönelik çıkarsamalar yapılmıştır.Eşitsizliklerin giderek yoğunlaştığı yeni Dünya düzeni içinde, kentsel planlama,tarihsel dönüşümü içinde hiç olmadığı kadar kamu yararına kenetlenmekdurumundadır. Kamu yararından vaz geçildiği takdirde özünü ve varlık nedeniniyitirebilecek olan planlama disiplinin sistematiğini şekillendirmesine; kamu yararınısağlayabilmenin en etkin ve yaygın araçlarından biri kamusal hizmetlerin,planlama olgusunun bileşeni olabilmesine yönelik öneriler sonuç bölümündesunulmuştur. Bu öneriler, çalışmanın içeriği doğrultusunda yer alan ana bölümlerkapsamında ele alınarak genel bir değerlendirme ile varılmak istenen noktalarvurgulanmıştır.