Su olgusunun yerleşmeler evrimindeki yeri ve günümüzde bir kentsel tasarım elemenı olarak yeniden yorumlanması

Abstract

ÖZETİnsanlık tarihi boyunca önceleri yaşam kaynağı olarak anlam ve değerkazanan su olgusu, yerleşmeler evrimi boyunca da farklı dönemlerde, farklıgelişmişlik düzeyleri, farklı gereksinimler ve farklı nedenselliklere paralelolarak yaşamın vazgeçilmez bir parçası olagelmiştir.İlk insanın yalnızca varolabilmek için ihtiyaç duyduğu su, yerleşik hayatageçiş ile birlikte yer seçimi tercihlerinin de temel belirleyicisi olmuştur. Diğeryandan tarım toplumuna geçiş ile birlikte gerçekleşen ?üretimde artı değer?olgusunun günümüz kentlerindeki iş bölümü ve uzmanlaşma alt yapısınayönelik atılmış ilk ve en temel adımların kaynağı olmuştur. İlerki dönemlerdeİnsanın biriktirme alışkanlığının yarattığı ticari eylemlerle ilişkili olarak daanlam kazanan su olgusu, yalnızca hayatta kalabilmek için yararlanılan birkaynak olmasının ötesinde, ticari aktiviteler için bir ulaşım altlığı ve sonrakidönemlerde de (özellikle Antik çağ ve Orta çağda) savunma amaçlı bir eşikolarak yeni gereksinimlere yönelik yeni anlamlar kazanmıştır.Su kenarında kurulan kentlerin, suyun varlığı nedeniyle sahip olduğupotansiyel ve ayrıcalıklar (tarım için su kaynağı, ulaşım için altlık ve suürünleri), bu karakteristiğe sahip kentlerin hızla büyümesine olanak vermişolmasının yanısıra, birer cazibe merkezi olarak güvenlik açısından bazıtehditleri de beraberinde getirmiştir. Buna bağlı olarak suyun güvenlikaçısından (savunulabilir - korunaklı kentler yaratmak) ön plana çıkan birhandikapının olduğu, uzun dönemler varolabilmiş medeniyetlerin yer seçimve kent kurgularından anlaşılabilmektedir.Antik çağda doğuda Mısır ve Mezopotamya, batıda Yunan ve Romamedeniyetleri ve Orta çağ Avrupasındaki başat kentlerin su olgusu özelineyaptığı vurgular, hakim medeniyet-güçlü kent imajının suyun varlığı ilebütünleştirilebileceğini göstermektedir. Diğer yandan suyun sosyo-kültürelyaşamda ve toplumların inanç sistemlerinde her zaman özel bir değeriVolduğu, suyla özdeşleştirlen tanrıların varlığından ve suyun sembolik olaraktüm inanç sistemlerinde arınma, temizlik ve saflık kavramlarınıçağrıştırmasından anlaşılmaktadır.Yerleşmeler evrimi boyunca, suyun kent ve toplum için taşıdığı anlam içerikolarak özdeş olsa da farklı kırılma noktaları tanımlayan dönemlerde suyunkent makroformuna ve yerleşme kurgusuna yaptığı etki farklı öncelikler vegereksinimlere göre bağlı olarak değişkenlik göstermiştir.Bu bağlamda endüstri devrimi ve sonrasında su, öncelikli olarak ulaşım altlığıbiçiminde kullanılmış ve buna paralel olarak kent kurgusu ve kentteki işlevalanlarının yer seçimi bu doğrultuda şekillenmiştir. Suyun varlığı, bir yandankentlerdeki endüstriyel faaliyetlerin odağında yer almış ve kent için önemli birartı değer yaratırken, diğer yandan endüstri kentinin bir karakteristiği olan bukullanım sonucunda suyun kentsel yaşam ile bağını giderek zayıflatmıştır.Günümüzde ise, teknolojik ve sosyo-ekonomik dinamiklere bağlı olarak yenianlamlar kazanan kentleşme olgusu suyun varlığını, yarışan kentler,sürdürülebilirlik gibi yeni açınımlardan yola çıkarak kentsel mekanın veyaşamın kalitesini artıran bir değer olarak yorumlamaktadır. Bu bağlamdakıyılar, kentlerin kimliği ve prestiji için kaynak olarak görülen birer fırsat alanıolarak yeniden değerlendirilmektedir. Kullanılan bu potansiyel alanlar,kentlerin birer dışa açılım yüzeyi, toplumsal yaşamda sosyal-kültürel verekreatif aktiviteler için birer odak ve çevresel sürdürülebilirlik için devazgeçilmez eylem alanları olarak tarif edilmektedir.VI

ABSTRACTAlong the human history, water phenomenon, which formerly gains itsmeaning and value as the source of life, as well as along the evolution ofsettlements in different eras, it happens to be an indispensible part of life inparallel to different levels of development, different needs and casualities.Water, that is needed only for the existence of the initial human being,becomes the basic determining cause of the land selection with transition tosettled life. On the other hand `value added in production` fact becoming truewith transition to harvesting society, it happens to be the source of thefundamental steps oriented to infrastructure of division of labour andspecialization in contemporary cities. In latter eras, water phenomenon, thattakes a new meaning in relation to the commercial activities brought about bysaving habituation of human. Beyond being a source only utilized for survival,it's usage as an intercommunication substructure for commercial activitiesand in following eras (especially antique age and in middle age ) as a step ofdefensive purposes, it gains new meanings in terms of new necesities.Although the cities that are settled at waterfront has the opportunity todevelop rapidly because of their potential power and privilege in terms ofagricultural water sources, transportation and sea foods, these cities as acenter of attraction, has some threatments in terms of security. In connectionto this, a foreground handicap of waters in terms of security can beunderstood by looking long-life cultures land choice and city construction.By emphasizing the water in antique age, Egypt and Mesopotamia in theeast, and Roman civilization in west, and capitals of middle age Europe, onother words, the dominant civilizations, show that, the image of powerful citycan be integrated to the existence of water element. On the other hand, it iscame out that, water has special place in sociological-cultural life and religionsystems for cultures and the existence of the gods which associated withwater that symbolizing the purification, innocence and naivety is figured out.VIIAlong the evolution of settlements, even if the meaning of water is equivalentfor city and society is same as content, throughout the decades, when certainbreakpoints are defined by periods, the effect of water element variesaccording to different priorities and necessities to the urban macroform.In this context, water is used as a substructure for transportation during andafter the industrial revolution primarily and planning of the city and choice ofspace for functions are shaped in this direction. While the existence of waterhas been in the focus of industrial activity in the city and created surplusvalue, on the other hand, this industrial activity has decreased the connectionbetween the urban life and water, as a typical characteristic of industrial city.Today, this is interpreted as a value that increases the urban space and livingquality, which is based on new developments like competing cites,sustainability. In this context, shore coasts are evaluated as opportunity area,for prestige and city identity. These potential spaces are defined as spacesused as extraversion point of cities, a focal point of socio-cultural andrecreative activities, and essential action grounds of sustainableenvironment.VIII