Yenileşme ve kentsel sit alanlarında uygulamaları: Kadıköy Tarihi Çarşı sit alanı örneği

Abstract

IXÖZETDünya mirası olan ve özellikle de mesleki sorumluluğumuz gereği dahahassas olmamızı gerektiren, gelecek kuşaklara aktarmanın bilincindeolduğumuz tarihi kentsel dokular, modern dünyada hızla yaşanan kentleşmeve getirdiği sorunların baskısı ve etkisi altında, zaman içinde sahip olduğuözellikleri kaybetme, yok olup gitme, köhneme tehlikesi ile karşı karşıyakalmaktadır.AB'ye uyum sürecinde, geleneksel planlama yaklaşımından, yenilikçiplanlama yaklaşımına yönelim ile özellikle sürdürülebilir kalkınma stratejisikapsamında, (3E) ekonomi-ekoloji-eşitlik kavramları çerçevesinde (3K)Kentsel- Kurumsal- Kültürel boyutlarının ele alınması kaçınılmaz olmuştur.Kentlerde yaşanacak yenileşme süreçleri içinde, kent yönetimleri veaktörlerin başarılı olabilmeleri için bazı yeni yasal düzenlemelere ve yenilikçiyaklaşımlara ihtiyaç duyulacaktır.Yenileşme sürecinin kaçınılmaz olduğu tarihi dokulardan birisi de İstanbul'undeniz ve kara ulaşımında da önemli bir transfer merkezi niteliğinde olan ve18. yy Türk kenti yerleşmesinin kültürel çeşitliliğini ve dönemin özgün sivilmimari örneklerini günümüze taşıyan Kadıköy tarihi Çarşı Bölgesidir. Bu tarihidoku, koruma altına alınmak amacıyla Kültür Bakanlığı İstanbul İli IINumaralı (K.T.V.K.) Kültür Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu'nca13.09.1991 / 3623 sayılı kararı ile Sit Alanı ilan edilmiş, 1/500 ölçeklikoruma amaçlı imar planı 13.05.1993/5802 sayılı kararı ile uygungörülmüştür.Kadıköy, İstanbul'un, boğazın Marmara Denizine açıldığı güney kesimindeyer alan, ilk çağlardan bugüne her zaman ilgi görmüş, birçok uygarlığa sahneolmuş bir liman yerleşim alanıdır.XÇoğunluğunu Rum balıkçıların oluşturduğu bir köy niteliğindeki Kadıköyyerleşim alanı, 1453'te İstanbul'un fethi ile gelişmeye başlamıştır. Ancakbugün Kadıköy' Tarihi Çarşı Sit Alanı olarak tanımlanan ve Kadıköy'ünmerkezini oluşturan yerleşim alanının fiziksel yapısının oluşumu 17. yybaşlarında Osman Ağa Camisi'nin inşa edilmesi ile başlamış ve bölgedeki ilkTürk Mahalleleri Osman Ağa Cami'nin etrafında gelişmiştir.Kadıköy tarihi çarşı alanı ,18.yy dan itibaren Türk ve Rumlarla şekillenmiş ,19. yy da Ermenilerin de katılımı ile konut ve ticaret merkezi halineOsman Ağa Mahallesinde 882 ev ile 290dönüşmüştür. Bu dönemdedükkanın mevcut olduğu bilinmektedir. Yaklaşık 6.5 ha olan Çarşı ProjeAlanında bugün 125 adedi tescilli olmak üzere yaklaşık 400 bina yeralmaktadır.1860 yılında yaşanan büyük yangında merkezde 250 yapının tamamınınyandığı kayıtlara geçmiştir. Yangın sonrasında ızgara plan uygulamasıyapılarak bugünkü çarşı düzenlemesini oluşturulmuştur. Çoğunlukla 18.yyOsmanlı mimarisinin özgün örneklerinin yer aldığı tarihi çarşı bölgesindebugün, kullanım değişiklikleri nedeni ile yapılan müdahaleler sonucu eskidokunun büyük ölçüde kaybolduğu görülmektedir. Kadıköy Tarihi Çarşı SitAlanında İnsan ve vizyon odaklı kentsel gelişme ve tarihi kültürel değerlerinyaşatılarak korunduğu, yaşanan bu çöküntünün ve köhneleşmenin, kentselyenileşme uygulamaları ile yeniden ve özgün hali ile kent yaşamınakazandırılması, bu alandaki fiziksel eskimenin durdurulması ve ıslahedilmesinin sağlanması, sosyal yapının düzeltilmesi ve ekonominincanlandırılarak , yaşam kalitesinin arttırılması için bu alanda yenileşmeprojesi uygulamasının zorunlu hale geldiği görülmektedir.Tarihi dokuların ve bu dokuları oluşturan kentsel sit alanlarının korunması,değişen dünya ve yaşam koşullarına karşın tarihi dokuların sürekliliğininsağlanmasındaki en önemli araçlardan birisi de kentsel yenileşme proje veXIuygulamalarıdır. Klasik imar planlama anlayışı ile başarılı sonuçlar eldeedilmesi çok da mümkün olmayan tarihsel dokuları, kentsel yenileme veyenileşme süreçleri ile canlandırmak ve kentsel yaşama geri kazandırmak;bu alanları sosyal, ekonomik ve ekolojik yönden iyileştirmek, planlamanındeğişen gündeminde önem kazanmaya başlamıştır.Bu tez kapsamında, yenileşmenin tanımı, Türkiye'de ve uluslar arası ortamdagünümüze kadar hangi evrelerden geçtiği, Türkiye'deki gelişim süreci veİstanbul özelinde yenileşmeye konu olan kentsel sit alanlarına değinilerek,kentsel yenileşme; Kadıköy Tarihi Çarşı Sit Alanı örneğinde incelenmiştir.Sonuç olarak, Kadıköy Tarihi Çarşı Sit Alanı yenileşme proje uygulamasıdeneyimine ve bundan sonraki süreç ile yenileşme projelerine veuygulamalarına yönelik tavsiye, görüş ve önerilere yer verilmiştir.

XIISUMMARYThe historical urban textures, which are world heritages and require us to bemore sensitive particularly due to our professional responsibility recognizingthat we have to transfer them to coming generations, encounter the dangerfor loosing their characteristics they owned over time, disappearing andbecoming outmoded under the urbanization experienced in the modern worldand the pressure and effect of the problems it bring.During the adaptation process to EU, it has become unavoidable to considerthe Urban-Institutional-Cultural (3K) dimensions within the terms ofeconomy-ecology-equality (3E) particularly within the scope ofsustainable development strategy with the tendency from the traditionalplanning approach to innovative planning approach. Some new legalarrangements and innovative approaches will be required in order the cityadministrations and the actors to be successful in the process of renovationthat will be experienced in the cities.One of the historical textures which renovation is unavoidable is Kadıköy?shistorical Bazaar Region which is an important transfer center in sea andland transportation of Istanbul and carrying the cultural diversity of 18thcentury Turkish city settlement and genuine civil architectural examples ofthis period to today. For the purpose of protecting, this historical texture hasbeen declared as a Protected Area with the decree numbered 13.09.1991 /3623 by Ministry of Culture Istanbul city Committee of Protecting the Culturaland Natural Heritage (C.P.C.N.H.) Number II and the 1/500 scaleddevelopment plan with protection purpose has been found suitable with thedecree numbered 13.05.1993 / 5802.Kadıköy is a port settlement area located in the south part of the Istanbulwhere the strait opens to Marmara Sea, having great interest from antiquityto today and being the scene of several civilizations.XIIIHaving a characteristic of a village mainly constituted by Greek fishermen,Kadıköy settlement area has started to be developed with the conquest ofIstanbul in 1453. However, the formation of the physical structure of thesettlement area that constitutes the center of Kadıköy and defined asKadıköy Historical Bazaar Protected Area has started with the construction ofOsman Ağa Mosque in early 17th century and the first Turkish wards hasstarted to be developed around Osman Ağa Mosque.Kadıköy historical bazaar region has been shaped with Turkish and Greekpeople beginning from 18th century and transformed into a dwelling andtrading center with the participation of Armenian people in 19th century. It isknown that there were 882 houses and 290 shops in Osman Ağa Ward atthat period. In the Bazaar Project Area, which is approximately 6.5 ha, thereare around 400 buildings today which 125 of them are registered.It has been recorded that 250 buildings had been completely burned in thebig fire happened in 1860. After the fire, the bazaar arrangement of todayhad been constituted by performing grill plan application. Today, it is seenthat the fold texture is mainly lost as a result of the interventions carried outdue to the usage changes at the historical bazaar region where genuineexamples of mostly 18th century Ottoman architecture take place. In KadıköyHistorical Bazaar Protection Area, it is seen that human and vision focusedurban development and historical cultural values are protected by keepingthem alive and that it is required to cause this wreckage and becomingoutmoded should be returned to city life again and with its original conditionwith urban renovation applications, to stop the physical wearing in the regionand to ensure improvement, to correct the social structure and to apply arenovation project in this region to increase the life quality by enlivening theeconomy.XIVOne of the most important tools in protecting the historical textures and theurban protection areas constituting these textures, providing continuity for thehistorical textures against the changing world and life conditions is the urbanrenovation project and applications. Obtaining successful results withclassical development planning understanding, enlivening the historicaltextures with urban renewing and renovation processes, which is not likely,and return them back to the urban life, improving these areas in terms ofphysical, social and economical have started to have more importance in thechanging agenda of planning.Within the scope of this thesis, the urban renovation has been examined inKadıköy Historical Bazaar Protection Area by referring to the definition ofrenovation, the stages that it has passed through in Turkey and internationalenvironment until today, the development process in Turkey and the urbanprotection areas subject to renovation in Istanbul. As a result,recommendations, opinions and suggestions related to the experience ofKadıköy Historical Bazaar Protection Area renovation project application andthe renovation projects and applications hereafter took place.