Alışveriş merkezlerinin mekansal dönüşümüne eleştirel bir bakış; İstanbul-Kapalıçarşı ve Hanlar bölgesi örneği

Abstract

Toplumlarda kişilerin en temel ihtiyaçlarını karşılamada büyük önem taşıyan alışveriş insanlığın ilk oluşumundan beri kent yaşamının merkezinde yer almaktadır. Her dönemde ve her toplumda alışveriş ihtiyacını karşılamak adına farklı kent düzenlemeleri ortaya çıkmıştır. Karumlar, agoralar, forumlar, panayırlar, hanlar, kervansaraylar, bedestenler, Kapalıçarşılar ve en son olarak da alışveriş merkezleri geçmişten günümüze kadar alışveriş eyleminin gerçekleştiği mekânlar olarak karşımıza çıkmaktadır.Tarihinde önemli İmparatorluklara başkentlik yapmış olan İstanbul kuşkusuz kent yaşamının gerekleri olan aktiviteler için de özellikli mekânlar barındırmıştır. Roma İmparatorluğunda Mese, Bizans İmparatorluğunda Forumlar, Osmanlı İmparatorluğunda Kapalıçarşı ve Hanlar Bölgesi İstanbul'da alışveriş eyleminin gerçekleştiği özellikli kentsel mekânlardı. Her dönemde toplumların farklı alışkanlıklarına ve davranışlarına paralel olarak biçimlenen alışveriş mekânları kentin aynı bölgesinde alışveriş ihtiyacını karşılayabilmek adına var olmuşlardır.Kapalıçarşı ve Hanlar Bölgesi 15. yüzyıldan 19. yüzyıla kadar gelişmiş, 19. yüzyılın sonuna doğru ise artık oluşumunu tamamlamıştır. Cumhuriyet'ten sonra ekonomik, fiziksel ve sosyal yönden birtakım değişimler geçiren bölge, 20. yüzyılla birlikte modern alışveriş merkezlerinin kentlerde ön plana çıkmasıyla birlikte eski önemlerini kaybetmiştir.Çalışmada, Kapalıçarşı ve Hanlar Bölgesinin fiziksel ve sosyal dokusu tespit edilerek, değişim süreci aktarılmıştır. Yarım yüzyıl gibi kısa bir zaman dilimi içerisinde Kapalıçarşı ve Hanlar bölgesinin kent merkezi olma konumundan fiziksel ve sosyal açıdan yıpranmış bir bölge olma konumuna gelmesindeki mevcut sorunlar irdelenmiş ve bu bağlamda bölgenin potansiyelleri üzerinde durularak kent içindeki eski önemini kazanması için önerilerde bulunulmuştur.

The shopping of critical importance to meet the very basic needs that falls within the center of the city life from the creation of human race. Different city arrangements appear to meet the shopping need at each era and each society. Carroms, agoras, forums, kermises, khans, caravansaries, covered markets and finally shopping centers appeared as the locations in which shopping was done from history till today.Istanbul that was the capital of various empires in the history also accommodated special locations for the activities needed for the city life. For example, Mese in Roman Empire, forums in Byzantium, Grand Bazaar and Khans in Ottoman Empire were the favored urban locations in which shopping was done. The shopping locations formed in parallel to different practices and behaviors of the societies were existed to meet the shopping need at the same location of the city in every era.Grand Bazaar and Khans Area were developed from 15th century to 19th century and completed its development towards the end of the 19th century any more. The region which were exposed to some physical and social evolutions after the republican regime lost its historical importance by the coming into prominence of modern shopping centers in the cities by the 20th century.In the study, the physical and social tissue of the Grand Bazaar and Khans Area was determined and the transformation process was transferred. Within a short time of period like a half of century the current concerns regarding with the transformation from the situation of being city center of the Grand Bazaar and Khans Area to the situation of region that was frayed in the context of physical and social manner were investigated and in that context by paying attention on the potentials of the area some suggestions were made for gaining the importance of old value within the city.