Bir sembol olarak ?ideoloji? nin mimarideki kavramsal ve mekansal etkileri başkentlerin imarı üzerinden bir karşılaştırma Ankara örneği

Abstract

Yirminci yüz yılın başı özellikle ilk çeyreği birçok dönemin sona erdiği, imparatorlukların yıkılıp, yerine ulus-devletlerin kurulduğu bir zaman dilimidir. Yeni fikirler, yeni devletler, yeni akımlar, sanatta, edebiyatta vb. birçok alanda radikal değişimlerin hızla yaşandığı, devrimlerin gerçekleştiği bir dönemdir. Tezin konusunu oluşturan ideolojinin mimari üzerindeki etkilerini irdelemek için 20. yüzyıl başı çok somut örnekler sunmaktadır.İdeoloji ve Mimarlık kavramlarından yola çıkılan tezin birinci bölümünde İdeoloji kavramının ortaya çıkışı, etimolojisi, gelişimi ve günümüzdeki anlamları üzerinde durulmuştur. İktidarın mimarlık ve sanatı nasıl bir propaganda aracı olarak kullandığına yönelik örneklerle liderlerin başkentlerin inşa edilmesinde oynadıkları etkin rol ve bunların biçimleri görsel ve yazılı belgelerle desteklenmiştir. Ulus devletin ortaya çıkışı, ulusal kimlik, mimarlık ve kentsel tasarımda ulusal kimliğin boyutları bu bölüme ait diğer alt başlıklardır.İkinci bölüm ideolojinin mimari çevrenin oluşmasına etkilerinin başkent olma seçilme, sembol olma, temsil etme açılarından değerlendirildiği bölümdür. Goodman, ?Binalar Kendilerini Nasıl İfade Eder? adlı denemesinde belirli bir mimarlık işinin kendisini nasıl yansıttığından önce binanın neyi yansıtabildiği sorusunun düşünülmesi gerektiğini belirtir. Böylelikle en az bu anlamlarla iletilen mekanizmaları açımlamayı ve yapılı çevrenin kendisini yansıtma/ifade etme biçimlerini sınıflandırmayı amaçlamaktadır. Benzer bir yaklaşım, Gideon'un Space Time and Architecture adlı esrinde gözlenir. Bu tür bir analiz bir parlamento kompleksi ve onun politik geçmişi hakkındaki ilişkiyi anlamak açısından önemlidir. Genel olarak başkentlerin, daha küçük ölçekte yönetim bölgesi ve kamu binalarının ulus devletleri temsil etme ve onların sembolü haline gelmeleri bu bölümde detaylı olarak ele alınmıştır.Başkentlerin kurulması esas olarak bir planlama sorunudur. Bu nedenle başkentlerin tarihçesine ve ifade ettiklerine yoğunlaşmadan önce üçüncü bölümde kentsel planlamanın kısa tarihçesi incelenmiştir. Yapılan farklı sınıflandırma yöntemlerinin sentezi yapılarak başkentler tablolar ve planlarla karşılaştırılmıştır. Farklı kentsel kurguları ve tarihsel arka planları açısından Londra, Washington, Moskova, Brasil, İslamabad vb. kentlerin birbirleriyle olan benzerlikleri ve farklılıkları ortaya konmuştur.Dördüncü bölüm yukarıda bahsedilen tezler açısından Türkiye Cumhuriyeti'nin başkenti Ankara'nın yeni bir proje olarak detaylı bir şekilde ele alındığı bölümdür. Bu bölümde tez Ankara'nın sosyal-ekonomik tarihi, başkent olarak seçilirken siyasi iradenin kararı, şehremanetinin kurulması, yarışma projesi gibi alt başlıklarla detaylandırılmıştır. Ankara'nın esas şehir planları olan Lörcher ve Jansen Planı ise Ankara'nın şehir planlarının gelişimi başlığı altında incelenmiştir. Berlin Teknik Üniversitesi Mimarlık Müzesi Arşivi'nden yapılan araştırmalardan elde edilen planlar üzerinden Jansen planlarının kentsel elemanlar açısında akslar, sokaklar, meydanlar, eski doku-yeni doku ilişkisi gibi alt başlıklar altında değerlendirilmiştir.Beşinci bölümde ise mimari dil açısından temsil etme, sembol olma kavramlarının detaylı olarak irdelenebileceği düşünülen örnek kamu binaları ve kentsel rekreasyon alanları detaylı olarak ele alınmıştır.

The beginning of 20th century especially the first quarter is a period of empires falling apart and nation states were established. New ideas, new states, new movements and revolutions were performed and realized in many fields like art literature etc..In the first chapter the ethimology, development and the recent use of the term ideology was examined in the context of architecture. The examples describing how the governmental power uses art and architecture as a propoganda tool were supported by the documents showing the efficient role of the leaders. The appearance of the nation state, national identity, dimensions of the national identity in architecture and urban design are the other sub topics.The second chapter evaluates the effects of ideology in terms of being a capital, representation, being a symbol and selection in urban pattern. Goodman states in his work ?How Buildings Mean? that the important question is not how an architectural work represents itself but what an architectural work represents. Such an analysis is important to understand the political history of the parliament complex and itself. Generally capial cities, in a smaller scale governmental districts and governmental buildings were mentioned as examples of representation of nation states.The foundation of the capital city is actually an issue of urban planning. Upon this before searching the history and the meanings of the capitals, the short history of urban planning were described. The different methods in classification of the capital cities were evaluated in synthesis and the capitals were compared with tables and with their plans. With their different urban structures and historical backgrounds of the cities like London, Washington, Moscow, Brasil, Islamabad etc., the differences and the similarities were describedFourth Chapter ise the chapter in which Ankara, the capital city of the Turkish Republic was examined upon the terms that are mentioned above. The social-economical history of Ankara, the decision of Ankara to be the capital city, the foundation of the city municipality, the architectural competititon are the subtitles. The Lörcher plan and the Jansen Plan which are the master plans of Ankara was evaluated under the title of the development of the plans. The plans which were found during the research in Berlin Technical University Architectural Museum were examined in terms of urban structures like axes, streets, squares, old and new urban pattern.In the fifth chapter in perspective of representation and being symbol through architectural language the examples of governmental buildings and recreational areas were examined.