Doğanbey (Domatia) Köyü`nde yapısalcı tipolojik çözümleme yöntemi ile mekânsal değişime bakış

Abstract

Çalışma kapsamında son yılların yaygın modeli, kırsalın kentli yeni sâkinleri tarafından yerleşim yeri olarak tercih edilmesine örnek olarak gösterebileceğimiz Eski Doğanbey (Domatia) Köyü'nün dokusunda, 18.yüzyıldan bugüne kadar olan dönemde ?Yapısalcı Tipolojik Çözümleme? yöntemi kullanılarak mekânsal değişimler incelenmiştir.Çalışma dört bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, köyün tarihi, bölge içindeki yeri, bölgedeki diğer yerleşim birimleriyle ilişkisi, jeolojik yapısı, bölgedeki yüzey araştırmaları, arkeolojik buluntular ve bunların köyle ilişkisi hakkında bilgi verilmiştir.İkinci bölümde, Doğanbey (Domatia) yerleşiminin özellikleri, arazi kullanımı, doğal koşulların yerleşme üzerindeki etkilerine değinilmiş, konutların mekân özellikleri ve bunları hazırlayan etkenler üzerinde durulmuştur. 18.yüzyıldan 19.yüzyılın son çeyreğine kadar olan dönemde üretilen konut birimlerinin doku içindeki diğer yapısal öğelerle ilişkilerine değinilmiş; 19.yüzyılın sonlarına doğru özellikle sosyal merkezde, sosyo-ekonomik nedenlerle değişim gösteren dokusal yapı ve konut birimleri incelenmiştir. Konutların strüktürel özellikleri ve yapım malzemeleri detaylı olarak anlatılmış, ayrıca sınıflaması yapılan konut tipleri ve özellikleri ayrı ayrı incelenmiştir. Bu bağlamda 18.yüzyılın tarım ekonomisine dayalı yaşamın gereksinimiyle yapılmış konut birimlerinin, 19.yüzyıl sonlarına doğru özellikle merkezde biçimsel değişim gösterdiği saptanmış; bu olgunun en temel nedeninin de dönemin ekonomik gelişmesine bağlı olarak çoğalan dükkânlar ve dükkân sahiplerinin talepleri olduğu görülmüştür.Üçüncü bölümde ?Yapısalcı Tipolojik Çözümleme? yöntemi ile köydeki birim öğeler incelenmiş, birim öğelerin sınıflandırılması yapılarak, indirgemeci bir yaklaşımla odanın strüktürel zorunluluk gereği tipi oluşturan ?temel hücre? olduğuna değinilmiştir. Öğeler arası ilişkiler, büyüme eşikleri, sınırlar, engelin aşılması durumunda engel öncesi ve sonrası benzerlikler, karşıtlıklarla eşzamanlı ve art zamanlı okumalar yapılmıştır.Dördüncü bölümde 20.yüzyılın başında mübadillerin yerleşme süreci, sonlarına doğru kentli sakinlerin iskânı ile yaşanan mekânsal değişim ve koruma olgusunun değişim üzerindeki etkisine değinilmiştir. Bu kapsamda 1980'lerden itibaren başlayan, 1992 yılında köyün ?Kentsel Sit? alanı içerisine dahil edilmesiyle Koruma Kurulu denetiminde devam ederek, 2006 yılında ?Koruma Amaçlı İmar Planı? onaylanıncaya kadar ara verilen basit onarım / restorasyon / rökonstruksiyon çalışmaları değerlendirilmiştir. Ayrıca Koruma Kurulu'nun ?Kentsel Sit? ilânı ve kararlarının köyün korunması ile olan ilişkisi üzerinde durulmuştur.Özgün bir yerleşmenin mekânsal yapısını oluşturan öğeleri ve bunlar arasındaki ilişkiler düzenini içeren bütünsel yaklaşım olmaksızın birbirinden kopuk tekil öğelerle korumanın yetersiz kalabileceği; temsillerle uygulamalar arasındaki karşıtlıklar ve köy dışından alınan referansların geleneksel yerleşmenin süreklilik ilkesiyle çatışacağı ve bu durumun da koruma problemleri oluşturacağı sonuçlarına varılmıştır.

In the recent years, the city dwellers preference to live in the counry is a widespread example. The Old Doğanbey Village (Domatia) is discussed in this light and the spatial changes in the settlement structure from the begining of the 19th Century onwards is studied using the ?Structuralist Typological Analysis? method.This work comprises of four parts. The first part is about the history of the village, its place in the region, its relation with other settlements, its jeological structure and surface /area study, archaeological findings and their relation with the village is discussed.In the second part, the characteristics/features of the Domatian settlement, the use of land and the effects of natural conditions on settlement are studied. The architectural space characteristics of dwellings and factors that bring these forth are taken into consideration. The relationship of settlement units and other stuctural elements within the structure from the begining of the 19th Centuıry to the last of the 19th Century is mentioned. The changes that ocurred towards the end of the 19th Century due to socio-economical reasons in structural construction and settlement units that take place especially in the soscial center, are examined. The structural characteristics and construction material are explicated in detail and also settlement types that have been calssified and their caharacteristics are discussed individually. In this context, it is confirmed that the settlement units designed according to the needs of a life based on agricultural economy at the begining of the century changed formally especially in the center at the end of the century. It is ascertained that the basic reasons of this fact/phenomenon were the increasing number of shops and the demands of the shop owners at that time.In the third part, the unit items in the village are analysed and categorized according to the ?Structuralist Typological Analysis? method and as a result it is mentioned that as a structural necessity the room as a basic cell forms the type. The interrelation among items, growth verges, borders, and in case of overcoming the obstacles the similarities and controversies of the pre-obstacle and post-obstacle situations have been studied simultaneously and diachronicly.In the fourth part, the period when the Greek- Turkish exchange that took place in the beginning of the 20th Century, then the settlement process of city dwellers in the village towards the end of the century, the second and the third phase/period of spatial change of the village and the effects of the modern concept of the preservation phenomenon/fact on this change has been mentioned in this study. In this context, the simple reparation/ restoration/ reconstruction which started in the 1980's and which went on with the inclusion of the village in ?the urban conservation area? in 1992 has been studied. During this period the Conservation Committee continued its supervision but this reparation/ restoration/ reconstruction was suspended with the necessity to make the ? Koruma Amaçlı İmar Planı?. The whole process is assessed in this study. The avowal and the decision of ?the urban conservation area? and its relation to the conversation of the village by the Conservation Committee has been explicated, too.In the last part it is concluded that, without understanding the elements which form the spatial structure of an authentic settlement and without a holistic approach conservation with disconnected singular elements will be inadequate. And it is also concluded that, the contrasts between examples and practice, and references taken from places outside the village will interfere with the permanency principle and that this will cause conservation problems.