Yerinde kentsel dönüşüm için sivil yerel aktörlerin güçlendirilmesi: Fener-Balat örneği

Abstract

Değişen dünya düzeni içerisinde kentlerin sorunları ve bu sorunlara yönelik müdahale biçimleri farklılık göstermektedir. Günümüzde kentler sadece mekansal özellikleri ile değil, sahip oldukları ekonomik dinamikler, sosyo-kültürel yapılarındaki çeşitlilik ile de kimliklerini kazanmakta ve tanımlanabilmektedir. Bu noktada kentler, bütüncül olarak değerlendirilerek planlamaya ihtiyaç duymaktadır.Ülkemizde müdahale gereken kentsel alanlardaki dönüşüm uygulamalarına bakıldığında bütüncül bir çerçevede projelerin gerçekleştirilmediği görülmektedir. Kentsel mekânlardaki hızlı değişim, bütüncül bir planlama anlayışından uzaklaşarak dönemsel olarak belirlenen politik beklenti ve çıkarlar çerçevesinde kentlerin planlanmasının önünü açmıştır. Bu yaklaşımla birlikte dönüşüm uygulamalarıyla birlikte kentsel alanlarda yöneten ve yönetilenler arasında bir gerilim ortaya çıkmaktadır. Kentin asıl sahiplerinin dışlanarak, özgün kentsel doku göz ardı edilerek ve parçacıl olarak planlanarak birbirinden kopuk kentsel alanlar yaratılmaktadır.Kentlere yönelik geliştirilen politikalar ve özel sektörün rant kaygılarından arınmış toplum tabanlı bir yapılanma içerisinde kentlerin dönüştürülmeye ihtiyacı vardır. Topluluk odaklı planlama çerçevesinde üst ölçek plan kararlarına bağlı kalarak kentsel müdahale alanında yerinde bir dönüşüm uygulamasının yapılarak kente tekrardan kazandırılması gerekmektedir. Bu anlamda sivil-yerel aktörler önemli paydaşlar olarak karşımıza çıkmaktadır. Tez çalışması kapsamında tespit edilen sorunsal değerlendirildiğinde; kentsel dönüşüm alanlarında yerinde uygulamaların gerçekleştirilmesinin önemi ve bu anlamda sivil-yerel aktörlerin güçlendirilerek süreç içerisine aktif katılımlarının sağlanması gerektiği sonucuna varılmıştır. Bu noktadan hareketle tez çalışmasının amacı; özellikle mahalle ölçeğinde yaşanan kentsel dönüşüm uygulamalarının salt fiziksel çevre kalitesinin yükseltilmesi şeklinde değil sivil-yerel topluluklar üzerindeki dönüşüm de ön görülerek güçlendirilmesi ve bu güçlendirmenin yapılarak kentsel dönüşüm sürecinin en başından itibaren sağlıklı bir ortaklık yapısının oluşturulmasına dair çözümlemeler geliştirmektir.Yerinde kentsel dönüşüm uygulamalarında en temel paydaşlar yerel-sivil aktörlerdir. Müdahale gereken kentsel alanlarda sadece fiziksel çevrenin iyileştirilmesi değil, sosyo-ekonomik yapının de iyileştirilmesi amacıyla alanda yaşayan yerel toplulukların ve sivil aktörlerin güçlendirilmesi gerekmektedir. Yöneten- yönetilen arasındaki ilişkinin eşitlikçi bir düzlemde gerçekleşmesi ve karar alma sürecinde özellikle alanda yaşayanların haklarını savunabilmesi amacıyla bilgilendirilerek ve farkındalık uyandırılarak güçlendirilmesi sağlanmalıdır. Güçlendirilmiş sivil-yerel aktörler yerinde dönüşüm sürecinde kentin sahiplenilerek ve etkin olarak kararlar da rol oynayarak yer almalıdır. Kentin asıl sahiplerinin bu noktada aktivize edilmesi yerinde dönüşüm uygulamaları için çok önemli bir noktadır.Bu amaç üzerinden tez çalışması kapsamında yerinde kentsel dönüşüm kavramına yönelik yaklaşımlar ortaya konmaya çalışılmıştır. Güçlendirmenin uygulanabilmesi amacıyla dönüşüm alanlarındaki yöneten?yönetilen ilişkisi kavramsal bir zemin üzerinden değerlendirilmiştir. Kavramsal çerçeve, çalışma alanı olarak belirlenen Fener-Balat semtlerindeki uygulamalar üzerinden ele alınmıştır. Fener-Balat kentsel alanında gerçekleştirilen rehabilitasyon projesi ve son dönem büyük tartışmaların yaşandığı kentsel yenileme projesi tez kapsamında ortaya konan kavramsal çerçeve içerisinde değerlendirilmiştir. Alan çalışmasının yanı sıra yenileme projesi sürecindeki etkin paydaşlarla mülakatlar gerçekleştirilerek karşılaştırmalı bir analitik değerlendirme yapılmıştır.Kentler; içinde yaşayanlar tarafından sahiplenilmedikçe ve özgün yapısı korunmadıkça sürdürülebilirliği sağlanamaz. Bu anlamda tez kapsamında kentin asıl sahipleri ve kentin sorunlarının çözümünde en önemli aktörler olan sivil-yerel aktörlerin güçlendirilmesinin; kentin bütüncül ve demokratik bir çerçevede planlanması için gerekli bir koşul olduğu sonucuna varılmıştır. Yerinde kentsel dönüşümün uygulanabilmesi amacıyla öneri niteliğinde Fener-Balat'ta uygulanabilecek bir güçlendirme programı oluşturulmuştur. Çalışma alanı üzerinden bir güçlendirme programı oluşturularak yerinde dönüşüm alanında ki güçlendirme stratejilerinin ne şekilde olması gerektiğine dair genel bir çerçeve sunulmuştur.

Problems of urban and the way of dealing with these problems have started to differ with changing world order. Nowadays, cities develop their identities and can be defined not only with their spatial characteristics but also the economic dynamics they have and diversity on their social-cultural structures. At this point; cities are in need of being planned by evaluated with an integrated approach.The urban regeneration implementations at urban areas where intervention is needed, it is seen that these projects are not carried out with integrated approach. Rapid change at urban areas; has led city planning with the scope of seasonal political expectations and interest by getting away from integrated planning approach. With above mentioned approach based urban regeneration implementations; tension raises between governing and governed at these urban areas. Disconnected urban areas are being created with excluding the actual owners of cities, ignoring distinctive urban texture and partial planning.There is a need of society based urban regeneration purified form private sector?s income anxiety. It is needed to regain urban intervene areas with the frame of society oriented planning, by abiding upper scale plan decisions, and by implementing in situ regeneration at these areas. In this context, civil and local actors are our way?s out as important stakeholders. When problematique, which was determined within the context of thesis work, was evaluated, it was concluded on the importance of on-site implementations at urban regeneration areas, and in this sense necessity of active participation of civil-local actors on process by empowering these actors. From this point of view, aim of thesis work; is to specifically at strengthen urban regeneration implementations by not only increasing quality of physical environment at district scale but also foreseeing regeneration on civil-local societies and to develop analysises about forming healthy partnership structures from the beginning of urban regeneration process by performing above mentioned empowerment.The most basic stakeholders at on-site urban regeneration implementations are local-civil actors. It is needed not only to improve physical environment at intervention needed urban areas but also to empower local societies and civil actors living at these areas for the purpose of improving socio-economic structure. For the purpose of realization of relationship between governing and governed on egalitarian basis and advocating particularly rights of people living the area at decision making process, people should be empowered by kept informed and raised awareness. Empowered civil-local actors should be part of urban regeneration process by embracing the city and taking role at decision making process actively. Getting activation of real owners of the city is very important point for on-site regeneration implementations.It was tried to present approaches oriented for on-site urban regeneration concept in the context of thesis work over above mentioned purpose. The relationship between governing and governed at regeneration areas was evaluated on conceptual base for the purpose of implementation of empowerment. Fener-Balat districts were defined as working areas and conceptual framework, was handled over implementations at these districts. Rehabilitation project implemented at Fener-Balat urban area and urban regeneration Project which was discussed a lot lately, were evaluated in the scope of presented conceptual framework within the context of thesis. In addition to field work, comparative analytical evaluation was made by having interviews with active stakeholders at process of regeneration project.Cities can not be sustained if their distinctive structure is not protected and the cities are not embraced by the people living at them. In this sense, it is concluded that empowerment of the actual owners of the city and civil-local actors who are most important actors at the resolution of problems of city, is a necessary condition for integrated and democratic planning of the city. For the implementation on-site urban regeneration, advisory plan which can be applied at Fener-Balat has been made. A general framework has been presented about how the empowerment strategies should be by making empowerment program on working area