18. yüzyıl Osmanlı kütüphanelerinin yapım teknikleri ve I. Mahmut Kütüphanesi restorasyon uygulaması üzerine bir değerlendirme

Abstract

Kütüphaneler, 18. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu inşa faaliyetleri içerisinde önemli yer tutan yapılardır. Lale Devri ile birlikte artan kültürel hayatın bir yansıması olarak ilime ve dolaylı olarak kitaba verilen değerin artması ile birlikte padişahlardan devlet adamlarına kadar birçok kişi kütüphane kurulmasına vesile olmuş, yaptırdıkları kütüphaneleri yaşatmak için ayrı vakıflar kurmuştur.Bu dönemde inşa edilmiş kütüphaneler, mimari açıdan da önem teşkil etmektedirler. İlk defa 17. yüzyılın ikinci yarısında müstakil bir kütüphane yapısının ortaya çıkmasıyla birlikte kütüphane mimarisi kendine has özellikler kazanmış, 18. yüzyılda ise en parlak dönemini yaşamıştır. 18. yüzyılda inşa edilmiş kütüphaneler, müstakil kütüphane mimarisinde bir adım öne geçerken, kütüphaneleri yalnızca medrese veya cami içerisinde kurulmaktan başka boyutlara taşımışlardır. Kendi vakfı ile ayakta durabilen ve vakfı sayesinde sürekliliği sağlanan kütüphane yapıları, neredeyse kendi külliyelerini oluşturacak seviyelere gelmiştir. Bu dönemde inşa edilmiş kütüphane yapıları, cami merkezli külliye içinde müstakil, cami merkezli külliye içinde bitişik, saray içinde müstakil, tekke merkezli külliye içinde müstakil vb. farklı durumlarda meydana getirilmiştir.Merkezî plan şemasının kütüphane yapılarında en mükemmel biçime geldiği yegâne dönem yine 18. yüzyıldır. Bu çalışmada kârgir yığma sistemiyle inşa edilmiş kütüphanelerden farklı özelliklere haiz bazıları plan özellikleri, cephe özellikleri, yapım teknikleri ve malzeme özellikleri yönünden ele alınarak, 18. yüzyıl kütüphane yapılarının mimari durumu hakkında ayrıntılı bir inceleme ortaya konulmuştur.Çalışmanın ikinci bölümünde Fatih Camii bitişiğinde inşa edilmiş 18. yüzyıl kütüphanelerinden biri olan I. Mahmut Kütüphanesi, ilk bölümdeki özellikler doğrultusunda incelendikten sonra, yapım teknikleri göz önüne alınarak, yapıda görülen bozulmalar ele alınmış, 2008-2012 yılları arasında geçirdiği restorasyon uygulaması sırasında yapılan müdahaleler anlatılmıştır.Anahtar Kelimeler: Kârgir yığma yapı, restorasyon uygulaması, kütüphane, 18. yüzyıl Osmanlı kütüphaneleri, koruma ve onarım.

Libraries hold an important place in the 18th century Ottoman Empire construction activities. By giving more value to the science and subsequently to the book as the reflection of a cultural life growing in Lale Era, several people ranging from sultans to the statemen, had been the leading figure in building libraries, and established foundations for maintaining the libraries which they had them built.The libraries of this era also represent an important role in architecture. Library architecture has developed distinctive characteristics with the emerging of an independent library first built in the second half of 17th century and lived its peak period in the 18th century. Libraries built in the 18th century have passed a step forward in independent library architecture, and that redefined the libraries in other perspectives, not only as a mere structures built in madrasahs or mosques.Library buildings which stand on their own feet supported by their very own foundation and maintain a sustainability with the support of those foundations almost reached a capability to establish their own complex (kulliye). Library buildings which were constructed in this era had been formed in different situations like independent inside mosque-centered complex , adjacent inside mosque-centered complex, independent inside palace, etc.Moreover, 18th century is the only era that central plan scheme in library buildings achieved its perfection. In this study, a detailed examination is presented about the architectural position of 18th century library buildings by analyzing some of the libraries which have different characteristics among the ones built with masonary system, in terms of plan and facade properties, construction techniques and material usage characteristics.In the second chapter of the study, I. Mahmut Library, one of the 18th century libraries built adjacent to Fatih Mosque, is first examined through the characteristics mentioned in the first chapter and then, regarding the construction techniques, disruptions observed in the building is set forth, and explained the conservation methods applied during the restoration process which took place in 2008-2012.Keywords: Masonary structure, library, 18th century Ottoman libraries, conservation and restoration.