II. Meşrutiyet Dönemi Türk düşüncesinde doğu-batı algısı: İctihad ve Sırat-ı Müstakim dergileri örneği

Abstract

Bu çalışmanın konusu II. Meşrutiyet dönemi Türk düşüncesinde Doğu ve Batı algısıdır. Tezin temel sorusu ise `İctihad ve Sırat-ı Müstakim dergileri etrafında kümelenen fikir muhitlerinin ben ve muhatap algıları neden ve nasıl değişti?` şeklinde belirlenmiştir. Bu bağlamda çağdaş Türk düşüncesini ve siyasetini şekillendirmede hala önemli bir yer işgal eden Batıcı ve İslami Yenilenmeci akımların 'kendi'ni ve 'başkası'nı nasıl tanımladıklarını açıklığa kavuşturmaya çalıştık. Elbette, tezin konusundaki zaman sınırlaması takdiri bir sınırlamadır ancak söylemlerin oluşumlarının tarihi-soyolojik bağlamdan etkilendiği gerçeğini dikkate alarak, çağdaş Türk düşüncesini şekillendiren söylemlerin daha belirgin olarak ortaya çıktığı II. Meşrutiyet dönemini tezin araştırma zamanı olarak belirledik. Söylemin inşasını tarihi ve sosyolojik bağlama indirgeme hatasında düşmemek için de `düşünce sosyolojisi` yöntemini tercih ettik. Böylece fikirlerin doğrudan söylemin inşasına etkisini ve temsilcilerinin konumları ile fikirlerin irtibatını anlamaya imkan bulunabileceğini varsayıyoruz. Tez dört ana bölüm ile sonuç ve değerlendirme bölümlerinden oluşmaktadır. Doğu-Batı kavramlarının Türk düşünce dünyasında nasıl ve niçin kullanıldığınının bağlamını vermek için tezin birinci bölümünde II. Meşrutiyet dönemi Türk düşüncesinin genel bir çerçevesini çizdik. İkinci ve üçüncü bölümleri ise doğrudan İctihad ve Sırat-ı Müstakim dergilerinin Doğu ve Batı algılarını tespit etmeye ayırdık. Dördüncü bölümde de sözü geçen dergilerin yaklaşımlarını, farklı başlıklar altında düzenlediğimiz tablolar halinde vererek karşılaştırmalı bir değerlendirme imkanı sunmak istedik. Çalışmanın neticesi gösteriyor ki, İkinci Meşrutiyet dönemi Türk düşüncesi bir yandan İslam ilim ve düşünce geleneği ile irtibatını sürdürmekte, öte yandan da Avrupa'nın düşünce mirası ile irtibat halinde bulunmaktadır. Buna rağmen, özellikle Sırat-ı Müstakim dergisinin, günümüzde Doğu ve Batı kavramları ile tanımlanan varlık alanlarına ilişkin kullandığı kavramlar ile seleflerinin kullandıkları kavramlar arasında güçlü bir irtibat ve belli bir süreklilik olduğunu gördük. İctihad dergisi çevresi ise İslami bir meşrulaştırma ihtiyacı duymasına rağmen, açıkça Batılılaşmaktan yana bir dil tercih etmektedir. Bu çerçevede `Sırat-ı Müstakim çevresinin mevcudu yeniden yorumlamayı, İctihad çevresinin ise yeni bir hayat tarzını ithal etmeyi tercih ettiklerini söyleyebiliriz.

The subject of this study is The Conception Of 'The East' And 'The West' İn The Second Constitutional Period Turkish Thought. The main question of this dissertation is: `How and why did the conceptualizations of 'the Self' and 'the Other' of the intellectual circles around the İctihad and Sırat-ı Müstakim journals change in this period?` To this, I tried to present a clearer view of how the Westernizing and the Islamic Revivalist currents -which to this day have formed the two most influential currents in modern Turkish thought- defined their own 'Selves' vis-à-vis 'the Other(s)'. The period I chose for this dissertation was subjectively defined. However, the Second Constitutional Period, which forms the period of my study, stands out as the period and the historical-political context, in which the major discourses of modern Turkish thought appeared in their main shapes and forms. The method I choose for conducting the study was 'the sociology of thought' approach to avoid reducing the process of discourse formation to a mere outcome of the historical and the sociological context of the time. Through this method, I hope to provide a more understandable picture of how specific ideas contributed to discourse formation and how the positions of individual members of each current related to the general ideas.The dissertation consists of four main chapters, a conclusion and an evaluation. The first chapter draws a picture of the general Second Constitutional Period Turkish thought to provide the background on the usages of the terms 'East' and 'West' in Turkish thought. The second and the third chapters directly deal with the East-West conceptions of the İctihad and Sırat-ı Müstakim journals respectively. The fourth chapter provides tables comparing the different approaches of these two journals to specific issues.The results of this study indicate that the Turkish thought of the Second Constitutional Period by and large kept its connection with the scholarly tradition and the thought of Islam, while also communicating with the European intellectual heritage. Of all, the Sırat-ı Müstakim journal, retained a strong terminological continuity with its thought predecessors in the field of the denotations and the connotations of the East-West paradigm. The İctihad journal on the other hand, opted for a clearly pro-Westernizing language, despite feeling the need to refer to an Islamic framework for legitimization purposes. Accordingly, I argue that the intellectual circles around Sırat-ı Müstakim aimed to re-interpret the existing tradition, whereas the İctihad circles desired to import and adopt a new life style.