`Hamdım, Piştim, Yandım`: the Outer and Inner Roles of the Mevlevî Kitchen

Abstract

Bu tez evrensel yemek tarihinden başlarayarak ve Osmanlı yemek tarihini örnek alarak şu soruyu cevaplamayı hedeflemektedir: Osmanlı Mevlevihânelerinde mutfağın rolü nedir? Araştırmamızın sonucunda, bu sorunun cevabı iki başlık altında verilebilmektedir. Çünkü Mevlevî mutfağının biri zâhirî ve diğeri bâtınî olarak tanımlanabilecek iki ana rolü vardır. Zâhirî rolü normal ve her tekkede bulunan mutfakta gerçekleşirken bâtınî rolü sadece Âsitâne diye bilinen büyük Mevlevihânelerin matbah-ı şerif diye adlandırılan mukaddes mutfağında gözlemlenebilir. Tezimiz bir giriş ve üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölüm bir literatür taramasıdır. Bu bölümde evrensel ve Osmanlı yemek tarihlerinin gelişimi analiz edilmiştir. İkinci bölüm Mevlevî mutfağının zâhirî rolünün araştırmasıdır. Bu bölümde Konya Mevlevihânesine bağlı olan Mevlânâ Celâleddin Rûmî Vakfını örnek alarak iç Anadolu bölgesinin onaltı ve onyedinci yüyıllarda maruz kaldığı çeşitli krizlerin kapsamında vakfın muhasebe defterleri analiz edilmiştir. Üçüncü bölüm Mevlevî mutfağının bâtınî rolünün araştırmasıdır. Bu bölüm iki kısımdan oluşturmaktadır. Birinci kısımda Mevlevî tarîkatını konu alan birincil ve ikincil kaynaklar kullanılarak matbah-ı şerifi tanımlanmıştır. İkinci kısımda ise birinci kısmın bilgileri onyedinci yüzyıla ait ve henüz basılmamış olan bir Mesnevî nushasındaki miniyatürlerle karşılaştırılmıştır.

This thesis starts with the conviction that the strong role of food in traveling can be applied to historical spatio-temporal traveling. Our overarching research question is: what were the different roles played by the kitchen in Ottoman Mevlevîhânes? And our answer which formed the core of our framework was that the Mevlevî kitchen had both inner and outer roles. These roles were reflected in both the functions and the physical presence of two different kitchens in big Mevlevî tekkes known as Âsitâne. As such, Chapter One is a literature review of global food history and a comparison with the specific case of Ottoman food history. Chapter Two covers the outer role of the Mevlevî kitchen through a casestudy of the Vakıf of Mevlânâ Celâleddin Rûmî in the context of multiple crises which hit Central Anatolia in the Sixteenth and Seventeenth Centuries. Chapter Three covers the inner role of the Mevlevî kitchen known as matbah-ı şerif through a reading of major primary and secondary sources and a comparison with the relevant miniatures from an early Seventeenth century non-published Mesnevi manuscript.