Kentsel gelişmede sporun değişen rolü: İstanbul`un spor coğrafyası

Abstract

Bedenin terbiyesi, eğitimi, güçlenmesi gibi saiklerle yapılan spor etkinliği, kent çalışmalarının ve kent planlama disiplininin öncelikli konuları arasında değildir. Ancak, kadim çağlardan günümüze kadar geçen süreçte bireyin kentle kurduğu ilişkide sporun her zaman önemli bir yeri olmuştur.Antik Yunan 'gymnasium'unda beden ile kent arasında kurulan doğrudan ilişkiden, bedenin seyirlik bir unsur olduğu antik Roma Coliseum'una, sporun toplumun gereksinimlerinden biri olarak kabul gördüğü modernist kentten, mega spor etkinliklerine ev sahipliği yapan günümüz kentine kadar spor ve spor alanları kent içerisinde önemli bir yer işgal etmiştir. Bugün gelinen noktada sporun toplumsal, ekonomik ve mekânsal olarak artan önemiyle birlikte ihtiyaç duyduğu alanların planlanması sürdürülebilir bir kentsel yaşamın gereklerindendir.Spor ve diğer serbest zaman etkinlikleri için tasarlanan tesisler, kapsamlarına ve fiziksel büyüklüklerine bağlı olarak kent içerisinde bulundukları muhiti dönüştürme kapasitesine sahiptirler. Bu türdeki alanlar kent yaşamına etkin bir şekilde entegre olurlarsa, ana işlevlerini yerine getirmenin yanı sıra kentsel yaşama olumlu anlamda katkı koyma potansiyelini de taşırlar.Tez kapsamında kent ve spor etkinliği arasındaki ilişki spor tesisleri üzerinden tartışılmıştır ve kentsel gelişme ile spor tesisleri arasındaki bağıntı ortaya konmuştur. Spor coğrafyası kuramcılarının gerçekleştirdiği önceki çalışmalar ve yenilikçi mekânsal analiz teknikleri tezin yöntemine dair ışık tutmuştur.Çalışmanın nihai amacı ise kentlerde spor donatılarından olan spor tesislerinin; üst ölçek bölge yaklaşımından, kent ve mahalle ölçeğine kadar olan plan ve mekânsal standartlarının karşılaştırılmalı olarak değerlendirilerek, ilkelerin saptanmasıdır. Bu amaca giden yolda örnek alan olarak, sahip olduğu spor tesislerinin sayısındaki çokluk, demografik yapısında zenginlik ve kent mekânındaki ritim ve dinamizm ile İstanbul seçilmiştir.T oplamda beş bölümden oluşan çalışmanın giriş bölümünde doktora tezinin kavramsal çerçevesi, amacı ve kapsamı aktarılmıştır. Buna göre tezin ana izleği; çağdaş bireyin hayatında önemli bir yer tutan spor etkinliğinin, kent mekânındaki izlerinden olan spor tesisleri aracılığıyla, kentsel gelişmede kritik bir rol aldığıdır. Bu rolü netleştirmek adına çalışmaya başlarken belirlenen sorular takip eden bölümler içerisinde cevaplanmaya çalışılmıştır.Spor etkinliğinin kentsel gelişmeye verdiği katkı farklı ölçeklerde olmaktadır. Mahalle ölçeğinde sosyal ilişkileri artıran, aidiyet duygularını kuvvetlendiren, ağırlıklı olarak birey odaklı bir katkı sunarken, bir üst ölçekteki katkısı kent ve hatta ülke ekonomisine destek veren durumdadır. Sporun kentle olan bu ölçekler arası ilişkisinin, girişxbölümünde açılımı yapılan birey-spor-kent örüntüsü bağlamında, analizi ikinci bölümün ana ekseni olmuştur.Sporun mekânsallaştrılmasının kent tarihi içinde geçirdiği evreler, bugünkü tesislerin dağılımına yön veren yasal ve yönetsel süreçlere dair fikir vermektedir. Spor ve ilgili donatı alanları kent mekânında belirli amaç, hedef ve stratejiler neticesinde yer almaktadırlar. Bu türdeki donatıyı üreten politika ve planların belirli bir tarih aralığında incelenip, tezin alan çalışmasına konu olan kenti İstanbul özelinde bu planlama sürecinin değerlendirilmesi çalışmanın üçüncü bölümünün omurgasını oluşturmuştur.Tezin dördüncü bölümünü oluşturan kent mekânında yapılan çalışma ise İstanbul üzerinden yürümüştür. Kentin sahip olduğu spor donatılarından olan kapalı bir alana sahip olan spor tesisleri; üst ölçekte il genelinde ve alt ölçekte ilçeler ve mahalleler özelinde analiz edilmiştir.Bu analizler spor tesislerinin; sayı, ekonomik ve mekânsal erişilebilirlik, kapsadığı nüfus, işlevsel çeşitlilik kriterleri üzerinden yapılmıştır. Tesislerin erişilebilirlikleri ilçeler düzeyinde tespit edilirken, tesislerin mekânsal dağılımını ortaya koyan analiz mahalle ölçeğinde yapılmıştır.Analizler yapılırken kullanılan yöntemler kümelenme (k-means clustering) ve çoklu mütekabiliyet analizidir (multiple correspondence analysis). Bu yöntemlere ve verilerin nasıl girdi oluşturduğuna dair açıklamalar ilgili bölümde detaylandırılmıştır. Bölüm sonunda ise, analiz sonucu elde edilen veriler ışığında, kentin spor coğrafyası perspektifinden haritası çıkarılmıştır.Sonuç bölümü ise tez çalışması boyunca elde dilen bilgilerin bir araya getirilip tartışıldığı, bundan sonra bu alanda yapılacak üretimler için bir takım kriterlerin ortaya konduğu bölüm olmuştur.Spor tesislerinin sayımı ve sınıflandırılması için İstanbul Büyükşehir Belediyesi Gençlik ve Spor Müdürlüğü tarafından hazırlanan www.istanbulsporenvanteri.com sitesi verileri kaynak alınmıştır.Çalışmada kullanılan nüfus verileri 2018 yılı sonunda yapılan Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi'nin verileridir.Tez çalışmasının tamamlayıcısı olarak, tezin içinde yer alamayan bazı veri ve haritalara ekler kısmında yer verilmiştir.

The sport activity with the motives of education, strengthening and strengthening of the body is not among the priority issues of urban studies and urban planning discipline. However, sport has always had an important place in the relationship between the individual and the city.In the ancient Greek 'gymnasium', from the direct relationship established between the body and the city, to the ancient Roman Coliseum where the body is a spectacle, from the modernist city, which is regarded as one of the needs of the sport, from the modern city to the city that hosts the mega sport activities occupied an important place. Today, the social, economic and spatial importance of sports, and the areas it needs to plan, are among the requirements of a sustainable urban life.The facilities designed for sports and other leisure activities have the capacity to convert the city where they are located, depending on their scope and physical size. If such areas are effectively integrated into urban life, they have the potential to contribute positively to urban life as well as to fulfill their main functions.In this thesis, the relationship between city and sports activity is discussed on sports facilities and the relationship between urban development and sports facilities is revealed. The previous studies and innovative spatial analysis techniques of sports geographers have shed light on the method of the thesis.The final aim of the study is to determine the sports facilities, which are one of the sports equipments in the cities; The upper scale is a comparative evaluation of the plan and spatial standards from the regional approach to the urban and neighborhood scales, and determination of the principles. Istanbul has been chosen as the exemplary area on the road to this aim with its multitude of sports facilities, rich demographic structure and rhythm and dynamism in the city.In the introductory part of the study, which consists of five chapters in total, the conceptual framework, aim and scope of the doctoral dissertation are explained. Accordingly, the main track of the thesis; Sports activity, which occupies an important place in the life of the contemporary individual, plays a critical role in urban development through sports facilities, which are the traces of the urban space. In order to clarify this role, the questions identified during the study were tried to be answered in the following sections.The contribution of sports activity to urban development is at different scales. While it provides a predominantly individual-oriented contribution that increases social relations at the scale of the neighborhood, strengthens the feelings of belonging, its contribution on a higher scale supports the city and even the national economy. The analysis of the relationship between sports and the city with these scales in thexiicontext of the individual-sports-urban pattern, which was opened in the introduction section, was the main axis of the second part.The phases of the spatialization of sports in the history of the city give an idea about the legal and administrative processes that govern the distribution of today's facilities. Sports and related equipment areas take place in the city space as a result of certain goals, objectives and strategies. The backbone of the third part of the study is the evaluation of this planning process in the city of Istanbul, which is the subject of the fieldwork of the thesis, by examining the policies and plans that produce such equipment within a certain date range.The work carried out in the city space, which constitutes the fourth part of the thesis, was conducted over Istanbul. Sports facilities that have an indoor area of the city's sports equipment; it was analyzed in the upper scale in the province and in the lower scale in the districts and neighborhoods.This analysis of sports facilities; number, economic and spatial accessibility, population covered, functional diversity criteria. While the accessibility of the facilities was determined at the district level, the analysis showing the spatial distribution of the facilities was conducted at the neighborhood scale.The methods used in the analysis are k-means clustering and multiple correspondence analysis. The explanations of these methods and how the data create inputs are detailed in the related section. At the end of the chapter, in the light of the data obtained from the analysis, the city was mapped from the perspective of sports geography.The final section was the section where the information obtained during the thesis study was brought together and discussed and after that some criteria were put forward for the productions to be made in this field.The data of www.istanbulsporenvanteri.com website prepared by Istanbul Metropolitan Municipality Directorate of Youth and Sports was taken as the source for the census and classification of sports facilities. In this resource, the identity of all sports facilities within the boundaries of Istanbul, which are open to the public and except for the open sports areas in parks, gardens and recreation areas, have been identified.Accordingly, sports facilities are grouped under five headings according to their functions. These; football field, sports hall, swimming pool, tennis court and 'other facilities'. In cases where there is more than one function area on the same parcel, each function is considered as a separate facility due to the differentiation of the user.The population data used in the study are those of the Address Based Population Registration System made at the end of 2018.As a complement to the thesis, some data and maps that cannot be included in the thesis are included in the appendix.