Osmanlı Döneminde Erbil (18. ve 19. yüzyıllarda)

Abstract

Farklı dönemlere ait tarihsel kaynaklarda, muhtelif devletlerin bölgeye hakim olmasına bağlı olarak Erbil için farklı isimler kullanılmıştır. Erbil'den söz eden ilk kaynaklarda Erbil'in sınırları Büyük Zap ve Küçük Zap Nehirleri arasında gösterilmişse de tarihsel süreçteki siyasi, ekonomik ve sosyo-külterel gelişmelere bağlı olarak bu sınırlar değişime uğramıştır.Erbil; kaza merkezi, iki nahiye ve 300 köyden oluşmaktadır. İdari açıdan dönemin siyasi koşullarına bağlı olarak belli dönemlerde Musul, Bağdat ya da Şehrizor'a bağlı bir birim olmuştur.Erbil, kervanların geçiş noktası üzerinde yer alması nedeniyle ulaşım ve ticaret açısından büyük bir öneme sahiptir. Ancak Erbil, ticaretin yanı sıra önemli bir tarım ve hayvancılık şehriydi. Erbil'de yetiştirilen zirai ürünlerin başında tahıl gelmekteydi. Meyve ise Erbil çevresinde bulunan engebeli arazilerden temin ediliyordu. Erbil'de hayvancılık olarak koyun ve at yetiştiriciliği ön plana çıkmıştır. Erbil'in 16. yüzyılda Osmanlı hakimiyetine girmesi ile birlikte Osmanlı Devleti'nin idari, mali ve yasal düzenlemeler Erbil'de de uygulanmaya başlamıştır. Bu bağlamda 19. yüzyılda başta eğitim olmak üzere Osmanlı Devlet düzeninde meydana gelen yenilikler doğrudan Erbil'e yansımıştır. Erbil'de eğitim ilk olarak camiler de başlamışsa da tekke ve zaviyeler de aynı işlevleri yerine getirmiştir. Eğitim din adamlarınca icra edilmiştir. Süreç içerisinde öğrenci sayısının artması ile birlikte Sıbiyan ve Rüşdiye gibi bağımsız okullar açılmıştır. Erbil'de inanç hayatı çeşitlilik göstermiştir. Tarihsel süreçte Erbil'de Musevilik, Hristiyanlık ve İslam gibi semavi dinlerin yanı sıra Zerdüştlük gibi semavi olmayan dinlerin de varlığı görülmektedir. Günümüzde halkın ekseriyetle Müslüman olduğu görülse de inanç hayatı çeşitlilik göstermektedir. Camilerin yanı sıra tekke ve zaviyeler başlıca ibadethaneler olarak varlıklarını korumaktadırlar. Erbil'lin bir ticaret şehri olmasına bağlı olarak şehir mimarisinde ticari yapılar önemli bir yer teşkil etmiştir. Hâlâ varlığını sürdürmekte olan Kayseri Çarşı'sı bu yapılardan sadece birini örneklendirmektedir. Bunun yanı sıra kervanların dinlenme yeri olması dolayısyla Erbil'de birçok menzilin varlığından söz etmek mümkündür. Bu menziller postacılar aracılığı ile devlet postalarının Irak'ın diğer şehirlerine özellikle de Musul ve Kerkük'e götürülmesi esnasında kullanılmıştır.Anahtar Kelimeler: Osmanlı Devleti, Erbil, kaza, idare, tarım, eğitim, inanç.

Erbil has been differently named in the history resources because various nations have ruled this area during different periods. Although according to the old resources Erbil borders are set by Big Zap and Small Zap rivers but these borders are changed depending on the political, economical and socio-cultural developments. Erbil consists of downdown, two sub-districts and 300 villages. Erbil has administratively sometimes depended on Mosul, Baghdad and sometimes on Shahrizo depending on the political conditions. Erbil takes place on the crossing point of commercial caravans that gives it a great importance in terms of trade and transportation. Erbil was an important city regarding to agriculture and livestock as well as trade. Agricultural products grown in Erbil mostly consisted of cereal. The fruits were obtained from the rugged terrain found around Erbil. Sheep farming and horse breeding in Erbil has come to the fore.After the Erbil entered into Ottoman Empire's domination, the education system, administrative, financial and legal regulations of Ottoman was applied in Erbil. In this context, Innovations occurred in the Ottoman Empire layout in 19th century was reflected Erbil directly especially in the field of education.Although education began in mosques in Erbil but it was applied in the Dervish Lodges as well. Education was implemented by the relegious persons. Independant Elementary and Rushdie schools were established in the Erbil as the number of students increased. Erbil has varied regarding life of faith. In history of Erbil there were monotheistic religions like Judaism, Christianity and Islam as well as non-Abrahamic religions like as Zoroastrianism. Although the population is predominantly Muslim today but faith vary. Mosque as well as the dervish lodges kept their presence as main places of worship. Erbil was a city of trade, therefore many commercial structures can be found in it. Kayseri Bazaar which still maintains its presence is just one of these structures. Erbil was a place where caravans rest therefore we can mentioned the presence of `Menzil` in Erbil. These places were used by the postmen to deliver state mails to the other cities of Iraq especially Mosul and Kirkuk.Keywords: Ottoman State, Erbil, district, state, agriculture, education, faith.