Sulama şebeke performanslarının çok değişkenli bazı istatistiksel yöntemlerle değerlendirilmesi: Türkiye örneği

Abstract

Türkiye'de bulunan sulama şebekelerinin performans düzeyi istenilen seviyede değildir. Çok sayıda sulama şebekesinin inşa edilmesi ve bu sulama şebekelerinin yönetilmesi tarımsal verimlilik ve üretim açısından önem arz etmektedir. Bu çalışmada Türkiye'de bulunan Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü (DSİ) tarafından inşa edilen ve sulama birliklerine devredilen bölgeden 185 sulama şebekesi, 2006-2016 yıllarına ait 11 yıllık izleme ve değerlendirme verileri kullanılarak performans değerlendirmesi yapılmıştır. Toplam 16 adet performans göstergesi üç grupta incelenmiştir (su dağıtım, finansal ve tarımsal etkinlik performans göstergeleri). Performans göstergelerinin değerlendirilmesinde çok değişkenli istatistiksel yöntemlerden temel bileşenler, korelasyon ve kümeleme analizinin yanında sulama şebekelerinin başarı sıralamasının yapılması amacıyla kalite indeksi kullanılmıştır. Her bir sulama bölgesine ait sulama şebekeleri kendi aralarında yıllar içinde değerlendirilmiştir. Sonuçta, en etkili performans göstergeleri temel bileşenler analizi kullanılarak çok sayıda performans göstergesi arasından seçilmiştir. Kümeleme analizi ise sulama şebekelerinin gruplandırmasını sağlamıştır. Kalite indeksi, bölgede sulama şebekeleri arasında başarı sıralamasının yapılmasını sağlamıştır. Her bölgede etkili olan performans göstergesi grubu değişiklik göstermiştir. Araştırma yapılan tüm sulama şebekelerinin ortalama sulama oranı (A) %50.76, birim sulanan alana dağıtılan ortalama sulama suyu miktarı (B) 11992.01 m3 ha-1, ortalama su temin oranı (D) 2.51, ortalama birim sulanan alan üretim değeri ise (M) 6355.53 $ ha-1'dur. Sonuçta, genel performansın arttırılması için, su iletim kanalları ve kullanılan sulama yöntemlerinin geliştirilmesi gerektiği belirlenmiştir.

Performance of irrigation schemes in Turkey is not satisfactory level. The construction of a large number of irrigation schemes and the management of them are important in terms of agricultural production. The present study was conducted on 185 irrigation schemes from 20 regions of State Hydraulic Works (DSI) by using performance indicator for 11 years of monitoring and evaluation reports from 2006 to 2016. A total of 16 performance indicators were examined in three groups (water distribution, financial and agricultural activity productive efficiency indicators). In order to evaluate irrigation schemes, the performance indicators were analysed by principle component, correlation and cluster analyses as well as the quality index of multivariate statistical methods. The irrigation schemes of each irrigation region were evaluated among themselves over the years. As a result, the most effective indicators were determined using the principle component analysis by reducing a large number of performance indicators. The cluster analysis was determined as effective method in the grouping of irrigation schemes. The quality index ensured the ranking of success among the irrigation schemes in each regions. The performance indicator group, which is effective in each region, has changed region to region. The average irrigation ratio was 50.76%, annual irrigation water supply per unit irrigated area was 11992.01 m3 ha-1, relative water supply was 2.51, output per unit irrigated area was 6355.53 $ ha-1 for the study years. As a result, it was determined that water delivery channels and irrigation methods should be developed in order to increase the overall performance.